1. 5-§. Kristallardagi nuqsonlar

2.1-rasm. Kristall va amorf jismlarning erishi
Teskari jarayon faqat "suyuq faza – Kristall" tizimidan energiya berilsa, sodir bo‘lishi mumkin, chunki kristallanish jarayonida bu kristall jismning erishi paytida so‘rilgan issiqlik miqdori chiqariladi.
Amorf jismlar uchun grafikda gorizontal qism yo‘q, lekin faqat egilish nuqtasi kuzatiladi, bu nuqtaga mos keladigan harorat shartli ravishda amorf jismning yumshatilish nuqtasi deb ataladi. Umuman olganda, amorf jismlarda temperatura oshishi bilan yumshatilish asta-sekin juda yopishqoq suyuqlik holatiga tushadi. Temperaturaning oshishi bilan suyuqlikning yopishqoqligi pasayadi. Amorf jismlarda o‘ziga xos termoyadroviy issiqlik yo‘q; issiqlik ta’minoti temperaturaning silliq ko‘tarilishi, molekulalarning issiqlik harakati energiyasining asta-sekin o‘sishi bilan birga keladi, bu suyuqlik oqimining o‘sishiga va uning viskozitesini pasayishiga mos keladi.
Moddaning suyuq holatdan qattiq holatga o‘tishi molekulalarning yaqinlashishini anglatadi, bu ular orasidagi bog‘lanish kuchlarining ko‘payishi bilan birga keladi va bu moddaning "qattiqligi"ni yuzaga ketiradi. Haqiqat shundaki, ba’zi moddalar (suv, vismut, surma) kristallanish paytida hajmda ko‘payadi, shuning uchun bu moddalardagi qo‘shni molekulalar orasidagi o‘rtacha masofalar suyuqlikka qaraganda qattiq fazada bo‘ladi, ammo, albatta, qattiq fazada molekulalar bir-biriga ko‘proq bog‘lanadi.
Bunga asoslanib, kristalli jismlarning qattiqlashishi jarayonida hal qiluvchi omil qo‘shni zarralar orasidagi masofani kamaytirish emas, balki ularning issiqlik harakati erkinligini cheklashdir. Bu cheklovning o‘zi zarralar orasidagi aloqa kuchlarining ko‘payishi bilan bog‘liq bo‘lib, ular kristalda tartibli joylashganda paydo bo‘ladi.
Amorf jismlarda haddan tashqari sovush holati kuzatilmaydi. Bu shuni anglatadiki, amorf jismni yumshatish haroratidan ancha past darajada sovutib, uning yopishqoqligini suyuqlik holatiga mos keladigan darajada past darajada ushlab turish mumkin emas.
Shunday qilib, energiya tomonida kristall va amorf jismlar tubdan farq qiladi, ya’ni kristall jismlarning erishi va qotishi jarayoni ma’lum bir issiqlik effekti bilan birga keladi. Amorf jismlar bu termal ta’sirga ega emas.
Amorf va kristall jismlar o‘rtasidagi farq faqat suyuq holatdan qattiq holatga o‘tishning o‘ziga xos xususiyati bilan cheklanmaydi. Kristall jismlarning asosiy xususiyatlaridan biri bu xususiyatlarning anizotropiyasi. Kristallarning fizik xususiyatlarining anizotropiyasi ularning tuzilishining o‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqqanligi sababli, avval kristallarning tuzilishi masalalarini ko‘rib chiqing.