1-Amaliy ish. Jins hosil qiluvchi minerallar bilan tanishish. Ishning maqsadi

Minerallarning qattiqligi – deb, shu mineralning biron tashqi mexanik ta’sirga, 
jumladan tirnalishga qarshilik ko’rsatish qobilyati darajasiga aytiladi.Minerallarni aniqlashda 
oson usullardan biri bo`lib, muhim diagnostik belgi. Qattiqlikni aniqlashda nemis olimi F. 
Moosning nisbiy qattiqlik shkalasidan (1811 yilda yaratilgan) foydalaniladi.(1.1-jadval). Bu 
shkala 10 ta mineraldan iborat bo`lib, ularning qattiqligi biridan ikkinchisiga tomon ortib boradi. 
Shunga ko`ra, har bir oldingi mineralni keyingi mineral chiza oladi (iz qoldiradi). Ayrim hollarda 
asboblar bo`lmaganida, minerallarning qattiqligini qo`l ostidagi mavjud narsalar yordamida ham 
aniqlash mumkin. Buning uchun biz yumshoq qalamning qattiqligi 1, tirnoqniki 2-2,5, mis 
tanganiki 3, mixniki (temirdan qilingan) 4-4,5, uchli pichoq yoki shisha sinig`iniki 5-6, po`lat 
egovning qattiqligi 5,5-7 ga tengligini bilishimiz kifoya. 
1.1-jadval 
Moos qattiqlik shkalasi 
Qattiqligi 
Mineral nomi 
Rangi 
Qattiqlik ko’rsatkichi 
1 
Talk- 
Mg
3
[Si
4
O
1O
] [OH]
2
Rangsiz, turli qoramtir ranglarda 
Tirnoq bilan engil 
chiziladi, yumshoq qalam 
tirnalgan iz qoldiradi. 
2 
Gips 
CaSO
4
· 2H
2
O 
Rangsiz,oq,sarg’sh qoragacha. 
Tirnoq bilan chiziladi. 
3 
Kaltsit CaCO
3
Rangsiz,oq, sariq, jigar-rang, 
pushti, ko’kimtir 
Lotundan bo’lgan tanga 
tirnalgan iz qoldiradi. 
4 
Flyuorit- CaF
2
Rangsiz, turli xil ranglarda, 
binafsha rang 
Oqna tirnalgan iz 
qoldiradi. 
5 
Apatit 
Ca
5
[PO
4
]3F 
Kok,oq,sariq, havo rang, qo’ng’r 
Pichoq tirnalgan iz 
qoldiradi. 
6 
Ortoklaz 
KAlSi
3
O
8
Oq, pushti, sariq, qizil-go’sht rang. 
Pichoq bilinar – bilinmas 
tirnalgan iz qoldiradi. 
7 
Kvars - SiO
2
Odatda rangsiz, kulrang 
Pichoq bilan chizilmaydi. 
8 
Topaz 
- 
Al
2
[SiO
4
](F,OH)
2
Rangsiz, havo rang, pushti, sariq 
vino rang 
Oynani kesadi, kvars 
tirnamaydi. 
9 
Korund-Al
2
O
3
Rangsiz, ko’k, qora, yashil 
Oynani kesadi, 
10 
Olmos- S. 
Rangsiz, oq,havo rang,yashil,qizil