1-Amaliy ish: Mavzu: Kompyuterlarni tashkiliy qismlari, asosiy ko`rsatkichlari va xususiyatlari

Prosessor (markaziy prosessor) kompyuterning asosiy hisoblash qurilmasi 
hisoblanib, u qo’yidagilardan tashkil topadi: 
- 
arifmetik va mantiqiy amallarni bajarish uchun arifmetik–mantiqiy qurilma 
(AMQ); 
- 
prosessorning ishlashini va tashqi qurilmalar bilan almashish ish tartibini 
boshqarish bloki; 
Ташқи қурилма 
АМҚ 
Бошқариш 
блоки 
УВР 
Маълумот 
узатиш 
қурилмаси 
Дискли 
тўпловчилар 
Киритиш 
қурилмаси 
Манзиллашти-
рилмаган хотира 
Манзиллашти-
рилган хотира 
Чиқариш 
қурилмаси 
Марказий процессор қурилмалари 
Асосий хотира 

---

- 
ichki umumiy vazifali registrlar (UVR) ko’rinishida operativ xotira rolini 
bajaradigan prosessor ichki xotirasi (kesh xotira). 
Binobarin, prosessor doimo katta integral sxema (KIS) ko’rinishida bajariladi, 
shuning uchun uni ko’pincha mikroprosessor deyishadi. Bu prosessor ona platada 
joylashtirilgan mustaqil KIS hisoblanadi 
Asosiy xotira kompyuterning boshqarish dasturlarini va ishlov berish uchun 
ma’lumotlarni saqlashga mo’ljallangan. U prosessor va operativ xotira orasida 
ma’lumotlarning almashish tezligini oshiradi. 
Tashqi qurilma foydalanuvchiga kompyuter resurslaridan foydalanish, 
shuningdek, dastlabki ma’lumotlarni kiritish va ishlov berilgan natijalarning ma’lum 
darajadagi o’zaro aloqasini ta’minlaydi. Tashqi qurilmalar tarkibiga tashqi xotira 
bog’lamalari, ko’pincha, diskli to’plovchilar va aloqa kanallari bo’yicha uzatish 
qurilmalari kiradi. 
Kompyuterning asosiy qismlarining o’zaro aloqasi 2.5-rasmda keltirilgan. 
Ko’plab zamonaviy kompyuterlar dasturiy boshqarish tamoyili bo’yicha qurilgan. Bu 
tamoyil arxitekturada uchta asosiy bog’lamalarning bo’lishini nazarda tutadi, ya’ni: 
xotira, boshqarish va hisoblash bog’lamasi. 
1.2-rasm. Kompyuterning asosiy bog’lamalari 
Bu uchta bog’lama hisoblash yadrosini tashkil etadi va dasturli boshqarish ish 
tartibini ta’minlaydi: 
− dasturning buyruqlari asosiy xotirada joylashadi; 
− yacheykalar ketma-ket tartib nomerlariga (adreslariga) ega bo’ladi; 
− buyruqlar dasturda joylashgan tabiiy ketma-ketlikda o’qiladi va bajariladi. 
AMQ (Arithmetic and Logic Unit) xotiradan keladigan ma’lumotlar bilan 
arifmetik va mantiqiy operasiyalarning bajarilishini amalga oshiradi, chiqish 
natijasini shakllantiradi. U asosiy xotiraga yoziladi yoki o’ta yuqori tezkor 
registrlardan (UVR) birida vaqtincha saqlanadi.
АМҚ 
Бошқариш 
боғламаси 
Асосий хотира 
Чиқариш 
портлари 
Ташқи хотира 
Киритиш 
портлари 

---

Asosiy 
xotira 
ixtiyoriy 
ruxsat 
etishli va manzillar oralig’idagi 
manzillashtiriladigan (OXQ va DXQ) va kesh-xotirani tashkil etadigan 
manzillashtirilmaydigan xonalardan iborat. Kesh-xotira hajmi bo’yicha OXQ ga 
qaraganda kam, lekin tezkorlik bo’yicha yuqori. OXQ dan o’qilgan yacheykadagi 
ma’lumotlar o’zgarmaydi va takroriy o’qilishi mumkin. Xonaga yozishda kod 
o’chiriladi va uning o’rniga yangi kod (son yoki buyruq) yoziladi. Asosiy xotiraning 
hajmi saqlanadigan so’zlarning miqdori bilan uning tezkorligi esa murojaat etish 
vaqti bilan, ya’ni kerakli so’zni yozish va o’qish davomiyligi orqali aniqlanadi. 
Algoritm va unga mos kompyuter dasturining bajaralish jarayoni boshqarish 
qurilmasining ishlashini ta’minlaydi. Joriy dasturga mos ravishda bu bog’lama 
kerakli buyruqni va bu buyruqni bajarilishiga taalluqli bo’lgan navbatdagi 
ma’lumotlarni tanlashlarga, AMQ da kerakli amalni bajarilishini va olingan natijani 
ko’rsatilgan manzil bo’yicha joylashtirishni nazorat qiladi. Dasturning joriy 
buyrug’ining bajarilishi jarayonida boshqarish bog’lamasi buyruqning ishlatilish 
vaqtida qatnashadigan qurilmalar uchun boshqarish signallari ketma-ketligini 
shakllantiradi. Agar tashqi qurilmalar bilan o’zaro aloqa bog’lash buyrug’i (tashqi 
xotiradan ma’lumotlarni yuklash, ma’lumotlarni kiritish yoki chiqarish) bajariladigan 
bo’lsa, u holda boshqarish bog’lama almashish jarayonining mos so’rovlari va 
sinxronlash qoidalarini shakllantiradi.