1-amaliy mashg’ulot mavzu: kompozitsion keramika materiallarni asosiy tarkibiy qismlari va ularning ahamyatini o’rganish

Toshsimon minerallarga kvars- SiO₂, dala shpati, pegmatit, dolomit kabi minerallar kiradi. Ular o‘zining kimyoviy va mineralogik tarkiblari bilan bir-biridan farq qiladilar. Dala shpati polimineral bo‘lib, uning mikroklin - K₂O Al₂O₃ 6SiO₂ , natriyli dala shpati – albit- Na₂O Al₂O₃ 6SiO₂ va kalsiyli dala shpati – anortit CaO Al₂O₃ 2SiO₂ turlari mavjud. Pegmatitlar asosan dala shpati, kvars va qisman slyudadan iborat (kimyoviy tarkibi bo‘yicha tuproq moddalariga o‘xshash). Toshsimon minerallar ichida dolomit minerali asosan keramik massa uchun sir tayyorlashda ishlatiladi. Uning tarkibi 54%-SaSO₃ va 46% MgSO₃ dan iboratdir.

Keramik massa tarkibini tuzishda ishlatilayotgan minerallarning kimyoviy va mineralogik tarkiblari bo‘yicha talablar qo‘yiladi. Talab asosida tanlangan komponetlardan massa tarkibi yaratiladi.

Massaning kimyoviy tarkibini tuzishda uning tarkibidagi R₂O va RO lar miqdori, SiO₂ / Al₂O₃ nisbati, Fe₂O₃ va TiO₂ yig‘indisi e’tiborga olinadi.

Keramik massa tarkibida rang beruvchi Fe₂O₃ va TiO₂ yig‘indisi kam bo‘lsa, bu xol keramik massaning oqlik darajasini ta’minlaydi. Tarkibdagi SiO₂ keramik massaning mexanik mustaxkamligi oshishiga va qisman pishish temperaturasini pasayishiga omil bo‘lsa, Al₂O₃ ni miqdoriga ko‘ra massa strukturasida mullitning xosil bo‘lishi, R₂O va RO lar miqdoriga ko‘ra shisha fazasining xosil bo‘lishni aniqlash mumkin bo‘ladi. Mazkur oksidlarning miqdori keramik massaning xossalari xaqida xam ma’lumot bera oladi. Masalan, massa tarkibida R₂O va RO lar miqdori kam bo‘lib, SiO₂ ning miqdori ko‘p bo‘lsa, unda berilgan temperaturada massaning to‘liq pishmasligi kuzatiladi. Demak, massaning mexanik mustaxkamligi past, suv yutuvchanligi esa Yuqori bo‘ladi, ya’ni massa mo‘rt xisoblanadi.

Yuqorida ta’rif berilgan minerallar asosida keramik massalar yaratiladi. Keramik massaning kimyoviy tarkibi asosida uning shixta tarkibini xam xisoblash mumkin. Quyidagi misolda massaning kimyoviy tarkibi asosida uning shixta tarkibini xisoblash usulini keltiramiz: