1-amaliy mashg'ulot

Massa, energiya va impul's (harakat miqdori) o’tkazish qonunlari asosida substantsiya oqimlarining zichligini o’tkazish potentsialidan (gradientidan) bog’liqligi aniqlanadi. O’tkazish qonuniyatlari asosida jarayonlarning intensivligi va ularni amalga oshiruvchi jixozlarning ish unumdorligi aniqlanadi.

Moddani saqlanish qonuni

Moddani (massani) saqlanish qonunida ikkita chegaraviy holat mavjud bo’lishi mumkin.

1. 
   Agar sistema bitta fazadagi (masalan, suyuqlik fazasidagi) bir necha n komponentdan iborat bo’lsa, u holda moddani saqlanish qonuniga binoan, barcha komponentlarning massalarini mj yig’indisi sistemaning umumiy massasiga M teng bo’ladi:
   

m₁+m₂+m₃+........+m_n =m_j = M, (1-1)
bu yerda j = 1,2,3,..., n - komponentlar soni.
2. Agar sistema bir necha fazadagi (masalan, bug’, suyuqlik va qattik jism holatidagi) bitta komponentdan iborat bo’lsa, u holda, moddaning saqlanish qonuniga binoan, barcha fazalarning massalarini m_fj yig’indisi sistemaning umumiy massasiga M teng bo’ladi, ya’ni:

M_f1+m_f2 +m_f3+ ...m_fn = m_fj = M , (1-2)
bu yerda j =1,2,3,..., n - fazalar soni.
Yuqorida ko’rib chiqilgan ikki holat bo’yicha jarayonda qatnashuvchi har bir faza va har bir komponent uchun moddiy balans tenglamalarini tuzish mumkin.

Texnologik jarayonda qatnashuvchi barcha moddalar odatda uzluksiz harakatda bo’ladi. Harakatdagi moddiy oqim uchun moddaning saqlanish qonuni, xususiy holda, oqimning uzluksizligi tenglamasi orqali ifodalanadi:

Q_kir = Q_chiq yoki G_kir = G_chiq , (1-3)
bu yerda Q va G - oqimning hajmiy (m3/sek) va massaviy (kg/sek) sarflari.
Qurilmaning kirish f₁ va chiqish f₂ patrubkalarining yuzalari ma`lum bo’lsa, ular bo’ylab harakatlanayotgan oqim tezliklari v₁ va v₂ bo’ladi. Ushbu holat uchun oqimning uzluksizlik tenglamasi quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi:
f₁v₁ = f₂v₂ yoki f₁v₁₂ = f₂v₂₂ , (1-4)
bu yerda: Q = fv yoki G = fv^ - modda sarflari; ^₁ va ^₂ - oqimdagi moddaning zichliklari, kg/m³.
Shunday qilib, moddaning saqlanish qonuni o’rganilayotgan jarayonning moddiy balansi tenglamalari shaklida ishlatiladi.

Jarayonning moddiy balansi tenglamasinini jarayonda qatnashuvchi barcha moddalar uchun, bitta komponent bo’yicha va bitta element uchun (masalan, kislorod balansi va x.) tuzish mumkin.

Mahsulot ishlab chiqarish turining ierarxiyaviy strukturasi bo’yicha moddiy balans tenglamalari qurilmaning bir qismida kechayotgan jarayon bo’yicha, qurilmaning barcha qismlarida kechayotgan jarayonlar bo’yicha, texnologik uskuna bo’yicha (texnologik bosqich uchun) va texnologik tizim bo’yicha qabul qilinayotgan xom - ashyodan tortib, to ishlab chiqarilgan tayyor mahsulotgacha tuzilishi mumkin.

Jarayonning moddiy balans tenglamasi "qurilmaga retseptura bo’yicha kiritilayotgan barcha moddalarning massaviy yig’indisi М_kir qurilmadan qayta ishlanib chiqayotgan moddalarning massaviy yig’indisiga М_chiq teng" ligini ko’rsatadi:

М_kir = М_chiq (1-5)
Qayta ishlanadigan moddalar (materiallar, xom - ashyo) texnologik jarayonlarni amalga oshirish paytidа qisman yo’qotilishi mumkin. Bunday yo’qotishlar М_yo’q tarkibini ishlab chiqarish chiqitlari, okava suv va gaz tashlamalari tarkibida yo’qotiladigan moddalar va jixozlarning nogermetikligi tufayli yo’qotishlar miqdori tashkil kiladi. SHuning uchun jarayonni moddiy balansi umumiy holda quyidagicha yozilishi mumkin:
М_kir = М_chiq + М_yo’q (1-6)
Nostatsionar (davriy) jarayonlar amalga oshirilayotgan katta hajmli qurilmalar uchun moddiy balans tenglamasini tuzish paytida mahsulotni qurilmaning ishchi hajmida yig’ilib qolishi xam hisobga olinadi
М_kir = М_chiq + М_yig’. (1-7)
Moddiy balans tenglamalari asosida ish tsikli uchun xom-ashyoning zaruriy miqdori (sarfi) yoki tayyoр mahsulotni chiqish foizi (kontsentratsiyasi) aniqlanadi.