1-Amaliyot ishi Intellektual boshqarish tizimlarini yaratishninig matematik asoslari Tayanch iboralar

3. Ehtimolliklar jadvali
Birjada narx darajasini ko`tarilishini baholash uchun ikkita qoidadan foydalanamiz:
Step 1: IF INT== tushadi THEN STOCK == ko`tariladi;
Step 4: IF DOLLAR = ko`tariladi THEN INT == tushadi.
Ularga mos (2.2) va (2.3) shartli ehtimolliklar bajariladi.
Bu tenglamalarni yechishda foydalanuvchi va ehtimolliklar jadvalini tuzuvchi ekspert albatta ishtirok etishi lozim. Bu jadvalda foydalanuvchi uchun kerakli bo`lgan tushunchalarning mazmunini aniqlashtirish uchun lozim so`zlar kiritiladi. Mazmunini aniqlashtiruvchi so`zlar bilan bir qatorda lingvistik o`zgaruvchining o`zgarish foizi hamda bu o`zgarish ro`y berish ehtimoli va shartli ehtimoli kiritiladi (2.2- jadval).
Faraz qilaylik ekspert dollar kursi 1-ustundagi sonlarga mos ravishda ko`tariladi yoki umuman ko`tarilmaydi deb hisoblansin. Boshqa hech qanday variant umuman yo`q. Demak ekspert ikki hodisa uchun ehtimolliklarni aniqlashi lozim. Birinchi holda, ya’ni dollar ko`tarilganda ehtimollar to`g`ridan-to`g`ri jadvalga kiritiladi. Ikkinchi holda, ya’ni dollar ko`tarilmaganda ekspert foiz qo`yilmalarining tushishi shartli ehtimollarini yozadi:
P(INT= tushadi/ DOLLAR=ko`tarilmaydi)=0,07.
Foiz qo`yilmalarini saqlash orqali narx darajasining ko`tarilish ehtimolini ekspert P(STOCK= ko`tariladi/ INT=tushadi)=0,2 kabi yozadi. Agar foiz qo`yilmalari tushmasa, u holda bu ehtimollik P(STOCK= ko`tariladi/ INT=tushmaydi)=0,1.
2.2- jadval.

	Ustun 1	Ustun 2	Ustun 3
Lingvistik o`zgaruvchi	Dollar kursi jadvaldagi qiymatga mos ravishda ko`tariladi	P(INT= tushadi/DOLLAR= ko`tariladi)	P(DOLLAR= ko`tariladi)
Kichik O`rta Katta	1-2% 3-4% 4-5%	0.2 0.5 0.8	0.5 0.3 0.1

Bu jadvallar ekspert tomonidan tuziladi va to`ldiriladi. Ular bilimlar omborining qismi bo`lib, vaqti-vaqti bilan o`zgartirilib turilishi mumkin. Foiz qo`yilmalari yoki dollar kursi bilan bog`liq ehtimolliklar o`zgargan holda ekspert jadvalga o`zgartirishlar kiritishi lozim. Inson o`rniga jadvalga o`zgarishlarni boshqa ET kiritishi mumkin.

2.3-jadval.

. Ehtimollik	Manba
P(DOLLAR=ko`tariladi)=0.3. P(DOLLAR=ko`tarilmaydi)=1-0,3=0,7. P(INT= tushadi/ DOLLAR= ko`tariladi) = 0,5. P(INT= tushadi/ DOLLAR = ko`tarilmaydi) = 0,07. P(INT=tushadi)=0.5*0.3+0.7*0.07.	Jadvalning 2-qator 3-ustuni Asosiy qoida Jadvalning 2-qator 2-ustuni Ekspert (4.3) tenglama = 0.199

ET foydalanuvchisi birjada narx darajasining ko`tarilish ehtimolini bilmoqchi bo`lganda, tizim unga quyidagi savollarni beradi:

Agar dollar kursi:

1. 
   kichik;
   
2. 
   o`rta;
   
3. 
   katta bo`lganda natijani hisoblang.
   

Raqamni kiriting - ? 2.
Faraz qilaylik foydalanuvchi 2 raqami, ya’ni o`rtani tanladi. Jadvaldan ko`rinib turibdiki, foydalanuvchi dollar kursini 3-4%ga ko`tarilishini kutmoqda. Yechim uchun kerakli barcha ma’lumotlarni jadvaldan topish mumkin(9.3-jadval).
Endi P(STOCK=ko`tariladi)ni hisoblash mumkin. Buning uchun oldingi natijalardan foydalanish lozim bo`ladi (9.4-jadval).
2.4-jadval.

. Ehtimollik	Manba
P(INT=tushadi)=0.199. P(INT=tushmaydi)=1-0,199=0,811. P(STOCK= ko`tariladi/ INT=tushadi)=0,2. P(STOCK= ko`tariladi/ INT=tushmaydi)=0,1.	Oldingi hisoblash Asosiy qoida Ekspert Ekspert

(2.2) tenglamadan narxning ko`tarilish ehtimolini

P(STOCK=ko`tariladi)=0,2*0,199+0,1*0,811=0,121
hisoblash mumkin, ya’ni ehtimol 12,1% ga teng.
Foydalanuvchi jadvalni tuzish va to`ldirish ishlaridan ozod etiladi, bu murakkab ish bilan ekspert shug`ullanadi.