1. Аsinxrоn mоtоrlаrning аylаnish tezligini tаrmоq shаstоtаsini o’zgаrtirish bilаn rоstlаsh

R E J A:
1.Аsinxrоn mоtоrlаrning аylаnish tezligini tаrmоq shаstоtаsini o’zgаrtirish bilаn rоstlаsh
2.Аsinxrоn mоtоrlаrning аylаnish tezligini juft qutblаr sоnini o’zgаrtirish bilаn rоstlаsh
3.Аsinxrоn mоtоrlаrning аylаnish tezligini sirpаnishni rоstlаsh bilаn rоstlаsh
4.Fаzа rоtоrli аsinxrоn mоtоr tezligini rоstlаsh

Asinxron motorlarning aylanish chastotasini rostlash muammosi muhim ekspluatatsion ahamiyatga ega. Sanoatning ayrim sohalarida motorlarning rostlash harakteristikalariga juda yuksak (keng ko‘lamda rostlanishi, bir tekis rostlanishi va iqtisodiy samarali bo‘lishi kabi) talablar qo‘yiladi.

Asinxron motorning aylanish chastotasi

bo‘yicha aniqlanadi. Bundan ko‘rinishicha, motorning aylanish chaste­ta­sini rostlash uchun unga berilayotgan kuchlanish chastotasi f₁ ni, juft qutblar soni «p» ni va sirpanish «s» ni o‘zgartirish kerak ekan.

• 
  .Kuchlanish chastotasini o‘zgartirish yo‘li bilan aylanish chaste­ta­ni rostlash (chastotali rostlash).
  

Motorning aylanish chastotasini bunday usul bilan rostlashda o‘zgaruvchan aylanish chastotali sinxron genera­tor, elektr mashinali yoki boshqariladigan yarim o‘tkazgich ventilli (tiris­tor­li) statik (ya’ni aylanmaydigan) chastota o‘zgartgichlardan foydalanila­di.
Chastotalirostlashningasosiyqonuninibirinchimartaakademik M.P. Kostenkota’riflabberganva u quyidagitenglamabilananiqlanadi:

• 
  U₁ / U₁ = (f₁ / f₁) , (1)
  

bunda: U₁va M – f₁chastotadagikuchlanishva moment; U₁va M – o‘zgartirilgan f₁chastotagamoskeladigankuchlanishva moment.
(1) gabinoan, motorningo‘tayuklanishqobiliyatini, quvvatkoeffisientiniva FIK nitalabqilinganqiymatdao‘zgarmasholdasaq­lashuchunchastota f₁nio‘zgartirishbilanbirvaqtda stator chul­g‘ami­gaberilayotgankuchlanish U₁ni ham o‘zgartirishkerakekan.
Agar motorningaylanishchastotasiyukmomentio‘zgarmas (M=M=const) bo‘lganshartdarostlansa, undamotorgaberiladigankuch­lanish­nitokchastotasiningo‘zgarishigamutanosibravishdao‘zgar­tirishzarurbo‘ladi, ya’ni:

• 
  U₁ = U₁ f₁/ f₁ (2)
  

Bundamotorningquvvatiaylanishchastotaningko‘payishigamutanosibravishdaoshadi. Agar aylanishchastotanirostlash motor quvvatio‘zgarmas (P_em=M₁=const) bo‘lganshartdaamalgaoshirilsa, undaberiladigankuchlanishniquyidagiqonungamoso‘zgartirishkerakbo‘ladi:

• 
  U₁ = U₁ . (3)
  

Asinxronmotorlarningaylanishchastotasini stator tokichastotasi f₁orqalirostlashdauningenergetikxarakteristikalario‘zgarmasdanqolishivaaylanishchastotaningbirtekisrostlanishiuningafzalligibo‘lsa, buusulningmurakkabligivaqimmatligiesauningjiddiykamchiligidir. b) Motorningaylanishchastotasinijuftqutblarsoninio‘zgartirishbilanrostlash. Motorningaylanishchastotasijuftqutblarsonigateskarimutanosibdao‘zgaradi.Juftqutblarsoni stator chulg‘amining

• 
  
  
• 
  1-rasm.Tokchastotasif1 ningharxilqiymatidamotoraylanishchastotasiniU₁ /f₁ = constshartibo‘yicharostlashdagiaylantiruvchimomentiMningchastotaf₂ganisbatano‘zgarishgrafigi (a) hamdaMqconst (b) vaP₂ = const (s) shartlarbajarilgandagimexanikxarakteristikalar.
  
• 
  

2-rasmda stator chulg‘aminingqutblarsoninio‘zgartirishningengoddiysxemasikeltirilgan. Bu sxemabo‘yicha stator chulg‘aminingqutblarsoniikkimartao‘zgaradi. Bunda stator chulg‘aminingharbirfazasiikkigabo‘linib, ketma-ketulanishdan parallel ulanishgao‘tkazila­di.
1 va 2, 3 va 4-g‘altaklarning parallel ulanishiqutblarsoniniikkimartakamaytirib, motorningaylanishchastotasiniikkimartaoshiradi.
Agardamotorningaylanishchastotasiniuchyokito‘rtkarraoshirishkerakbo‘lsa, u holdastatorgaqo‘shimchayanabittachulg‘amjoylashtiriladi.
2.Аsinxrоn mоtоrlаrning аylаnish tezligini juft qutblаr sоnini o’zgаrtirish bilаn rоstlаsh
Qutblarsonio‘zgartirilib, aylanishchastotasirostlanadiganasinxronmotorlarniko‘ptezliklimotorlardeyiladi.Bundaymotorlarningrotoriqisqatutashganbo‘ladi. 2-rasmda stator chulg‘amiqutblarsoni 2:1 va 8:4 nisbatlargao‘zgaradigansxemalarko‘rsatilgan. Bu rasmdagi «c» sxema M₂const, «d» sxemaesa P₂consthollaruchunqutblarsoninio‘zgartiradivamotorningshurejimlargamosbo‘lganmexanikxarakteristikalariko‘rsatilgan.

• 
  
• 
  
• 
  
  
• 
  2-rasm. Statorfazachulaminingqutblarsoninio‘zgartirishuchunqaytaulashsxemasi: a – 2p = 4 davab - 2 p = 2 dauchfazaliasinxronmotorqutblarsoniniqaytaulashsxemalariamdauningaylantiruvchimomentiM = const (c) vaaylanishchastotasin = const (d) rejimlaridamexanikxarakteristikalariulanishivachulg‘amqadamigabog‘liqbo‘ladi.
  

Kattao‘lchamgaegabo‘lishvatannarxiningqimmatligiko‘ptez­lik­limotorlarningkamchiliklarihisoblanadi. Bundantashqarimotorningaylanishchastotasinif50 Hz = constbo‘lgandarostlashbirtekisbo‘lmaypog‘onalibo‘ladivamotorningjuftqutblarsonip=1;2;3;4 lardastatorchulg‘amihosilqilganaylanmamagnitmaydonin1 ningaylanishchastotasi 3000: 1500: 1000: 750 nisbatdao‘zgaradi.

• 
  3.Аsinxrоn mоtоrlаrning аylаnish tezligini sirpаnishni rоstlаsh bilаn rоstlаsh
  
• 
  Sirpanish s nio‘zgartirishuchun stator chulg‘ami­ga be riladigankuchlanishni (3,a-rasm), uchfazalikuchlanishsim­met­rikligini (3-rasm) va rotor zanjiriningaktivqarshiliginio‘zgar­tirish (3,b-rasm) kerakbo‘ladi.
  
• 
  Motorgaberiladiganuchfazalikuchlanishsimmetrikliginio‘zgarti­rishuchununingbittafazasigaavtotransformatorulabshufazaningkuchlanishqiymatio‘zgartiriladi. Bu holdateskarimaydon ham vujud­gakelib, natijaviyelektromagnit moment (M=M_to‘g’ – M_tes) kamayadi; buesasirpanish s nio‘zgartiradi (3-rasm). Aylanishchastotanirost­lash­ningbuusulifaqatkamquvvatliasinxronmotorlardaqo‘llaniladi.
  
• 
  
  
• 
  3-rasm. Asinxronmotorgaberiladiganuchfazalikuchlanishtizimisimmetrikliginio‘zgartiribaylanishchastotanirostlashdamexanikxarakteristika (a), (bunda: 1 - simmetrikva 2 - nosimmetrikkuchlanishlarda) amda b - tarmoqqaulashsxemasi
  
• 
  4.Fаzа rоtоrli аsinxrоn mоtоr tezligini rоstlаsh.
  
• 
  Rotorzanjirigareostatulabasinxronmotorningaylanishchaste­ta­sinirostlashda (5,b-rasmga 11-ma’ruzagaqarang) aylanishchastotabirtekisvakengko‘lamdao‘zgartiriladi.Buusulbilanamaliyotdaaylanishchaste­takichikoraliqlardao‘zgartirilishimumkin, chunkirotorzanjiridagiqo‘shimchaqarshilikoshirilgandarotordagielektrisroflaroshibketadi.