1. Auditorlik tekshiruvida firibgarlik tushunchasi Auditorlar tomonidan aniqlangan firibgarlik uchburchagi

---

1 
7-Mavzu: AUDITORLIK TEKSHIRUVIDA FIRIBGARLIKNI ANIQLASH. 
REJA: 
1. Auditorlik tekshiruvida firibgarlik tushunchasi 
2.Auditorlar tomonidan aniqlangan firibgarlik uchburchagi 
3.Moliyaviy hisobotdagi firibgarliklar 
4.Auditor tomonidan aniqlangan firibgarlik xolatlariga auditorning 
munosabati 
 
 
Tayanch so’z va iboralar: firibgarlik, xato, jiddiy va jiddiy bo’lmagan 
xatolar, mas’ul yoki moddiy javobgar shaxslar, o’zlashtirishlar, o’g’irlik va 
kamomadlar, hujjatlarni soxtalashtirish, firibgarlikni yashirish, chalg’itishlar, 
auditorlik riski va muhimlik darajasi. 
1. Auditorlik tekshiruvida firibgarlik tushunchasi 
Firibgarlik bu qalloblikni qo’llash bilan bog’liq oldindan bilib amalga 
oshirilgan harakatdir. Firibgarlik moliyaviy hisobotini jiddiy o’zgartirib yuboradi. 
Noto’g’ri o’zgartirishning ikki turi auditorlik xulosada firibgarlik sifatida ko’rib 
chiqiladi: a) aktivlarni noqonuniy o’zlashtirishni noto’g’ri ko’rsatish natijasida 
yuzaga kelgan firibgarlik; b) moliyaviy hisobot tuzilayotganda firibgarlik natijasida 
yuzaga kelgan noto’g’ri ko’rsatishlar. Firibgarlikni xatodan farqlalab turuvchi 
jzihatlarini ataylab chalqashtrish. Auditorlar odatda o’z mijozlari kitoblarida 
moliyaviy xatolar topishadi, ammo bu xatolar ataylab qilingan xatolar qatoriga 
kirmaydi.
Aktivlarni noqonuniy o’zlashtirib olish natijasida yuzaga kelgan noto’g’ri 
ko’rsatishlar. Tashkilot aktivlarini aybdor tomonidan ug’irlansa yoki noto’g’ri 
ishlatilsa aktivlarni noqonuniy o’zlashtirish yuzaga keladi. Aktivlarni noqonuniy 
o’zlashtirib olish firibgarlikning asosiy ko’rinishidir. Bunday firibgarlik kichik 
biznes korxonalariga nisbatan qo’llaniladi va odatda ayibdorlar korxona xodimlari 
tarkibiga mansub bo’ladi. Aktivlarni noqonuniy o’zlashtirish turli usullar yordamida 
amalga oshirilishi mumkin. Bu firibgarlikka tushgan pullarni o’zlashtirib olish, 
aktivlarni o’g’irlash kiradi. Bundan tashqari olinmagan tovar va xizmatlar uchun 
kompaniyani to’lashga majbur qilish firibgarlikning bir ko’rinishidir. Odatda 
aktivlarni noqonuniy o’zlashtiirish quyidagi holatlarda yuzaga kelishi mumkin.
- 
Pul o’g’irliklarni qoplash uchun naqd pul olishga imkon bo’lish va hisoblar 
bilan noto’g’ri ishlash imkoniga ega bo’lish;
- Sohta kompaniyalar orqali naqd pullar to’lovini boshqarish; 
- 
Firibgarlikni yashirish maqsadida zaxiralar va boshqa aktivlarni o’g’irlash va 
moliyaviy hisobotlarni o’z manfaatida ishlatish. Noto’g’ri ko’rsatishlarning yuzaga 
kelishi, moliyaviy hisobotni ataylab noto’g’ri ko’rsatish

---

2 
Moliyaviy natijalarni ataylab o’zgartirish, tashkilotning moliyaviy ahvolini 
sohtalashtirish moliyaviy hisobotning ataylab o’zgartirib ko’rsatishga kiradi.“The 
Great Salad Oil Swindle of 1963” ni auditorlik tekshirish moliyaviy aktivlarni 
ataylab noto’g’ri ko’rsatishga misol bo’la oladi. Mazkur firibragalik ijrochisi 
aktsiyalar kotirovkasining o’sishi orqali o’zining mutonasib ravishda boyiligini 
ortirishga intilgan. Ba’zida jinoyatchi shaxsiy manfaatin ko’zlamay, korxonani 
inqirozdan qutqarish yoki boshqa salbiy moliyaviy natijalardan qutulish maqsadida 
moliyaviy hisbotni ataylab o’zgartiradi. Moliyaviy hisobotning ataylab 
o’zgartrishning uchta keng tarqalgan uch usuli quydagilarni o’z ichiga oladi:
1. Hisob yozuvlari yoki xujjatlarni manipulyatsiya qilish, sohtalashtrish yoki 
o’zgartirish.
Berni Medoff Ponzi chizmasi. Oldingi investorlar depozitlaridan olingan 
daromadni to’lash uchun hozirgi investorlar depozitlari ishlatilganda Ponzi chizmasi 
yuzaga keladi. Bunda xech qanday real investitsiyalar qilinmaydi. Agar oldingi 
investorlarga tegishli mablag’larni to’lash uchun yangi investorlar qo’shilmasa yoki 
ularning depozitlari juda oz bo’lsa Ponzi chizmasi buzilib ketadi. Ponzi chizmasi 
ikkita asosiy tamoyillarga asoslangan: ishonch va ochko’zlik. Potentsial mijozlar 
bilan munosabatlarni o’rnatish ishonch asosini tashkil qiladi. Ponzi chizmalarida 
firibgarlikni amalga oshirgan kishi quyidagi holatlarda ishonchni qo’lga kiritadi: a) 
boshqalarning bevosita haratkatlari, b) professional yoki boshqa ko’shilib kelishlar; 
v) o’zining boshqalarga qilingan ishoralari. Ochko’zlik investrlarga xos bo’lishi 
mumkin. Chunki ular odatda oddiy foydadan ko’proq foyda oishga intilishadi. 
Shuning uchun ular o’z meyoriy vazifalarini bajarmaganda iishonch yo’qoladi. 
Medofffning chizmasida ishonch va ochko’zlik keng o’rin olgan. 2009 yil mart 
oyida Medoff 11 federal okrugida jinoyatda ayiblandi. Ayib shundan iborat ediki, u 
farovonlik boshqaruv biznesni yirik Ponzi chizmasiga aylantirib, minglab 
investorlardan milliard dollarni umarib oldi. Medoffninng gapicha, u Ponzi 
chizmasini 1990 yillarning boshida boshlagan. Biroq tergovchilarning fikricha, 
firibgarlik 1909 yillarning boshida rivojlana boshlangan. Uning investitsion 
operatsiyalari xech qachon haqoniy bo’lmagan. Mijozlarning hisobida mavjud 
bo’lmagan summa, shu jumladan olingan foyda deyarli 65 mlrd dollarni tashkil 
qilgan. 2009 yil 29 iyun kuni Medoff 150 yil qamoq jazosiga hukm qilindi.
Doff qonuniy brokerlik firmani boshqarib, ishonchga kirib oldi. U o’tgan 
davrda NASDAKda raislik qilgan. U ko’p marta CNBCda chiqib, qimmatli 
qog’ozxlar 
industriyasi 
to’g’risida 
gapirgan. 
Medoff 
investitsiyalarni 
rag’batlantirish maqsadida investitsion hamjamiyat bilan o’rnatgan aloqalaridan 
samarali foydalandi. U o’z kompaniyasiga investitsiya qilish g’oyasini eng qo’lay 
imtiyozlar stifatida sotgan.
Medoff o’zining kitobidagi bitimlar chizmasini keltirgan. U o’z kitobini 
tekshirtirish uchchun CPA firmani yodlaydi. Biroq bu firma faqat bir xodimdan 
iborat bo’lgan. CPA biror bir vaqtda Medoff ofisiga kelganligi va biror bir marta 
jiddiy audit o’tkazganligi haqida xech qanday dalillar mavjud emas. Biroq 

---

3 
investorlar xech qachon bunday auditorlik hisobotlarni talab qilmagan. Bu ularning 
ochko’zligi bilan ham izohlanishi mumkin. Investorlar o’zlarining omadli shaxs 
ekanligiga ishonch qilib, investitsiyalardan ko’p daromad oishga o’rganib qolishgan 
edilar. Shuning uchun uldar Medoffga ishonib, undan tashqi audit to’g’risida xech 
qandayq xujjat talab qilmas edilar.
Bu narsa isbotlanmagan bo’lsa ham, Medoff taslim bo’lib, barcha ayiblarini 
o’z boyiniga olmoqchi bo’lgan. Chunki investorlardan biri rus mafiyasi bilan bog’liq 
bo’lgan. Medoff o’z farzandlari va o’zining hayotidan havfsiragan edi. Medoff 
bugungi kunda federal kamoqxonasida bir umrga jazoni o’tamoqda. Uning bir o’g’li 
firibgarlik fosh qilingandan so’ng o’z hayotiga kasd qildi. Firibgarlik jarayonida 
PCAOB Medoffning xedj-fondi PCAOBda royxatdan o’tgan auditorlar firmalari 
tomonidan tekshirilishini talab qilmagan. Bedoffning firibgaroligidan so’ng 
Kongress PCAOBga royxatdan o’tgan SEC- brokerlar va dilerlarni tekshirishga 
ruxsat bergan.
1. Ahamiyatli bo’lgan voqelik, operatsiyalar va boshqa ahamiyatli bo’lgan 
holatlarni noto’g’ri ko’rsatish.
2. Buxgalterlar tomoyillarini ataylab noto’g’ri qo’llash.