1. Bilimlarni nazorat qilish va baholash turlari Baholash mezonlari

11.Murakkablik me’yori (yaroqliligi). Test topshiriqlari pedagogik jihatdan samarali bo‘lishi uchun, ular tushnarsiz axborot berib qolmasligi, javobi ochiqdan-ochiq ayon bo‘lmasligi lozim. Natijasi yarimga teng (R(0,5) bo‘lgan test­ topshiriqlari nisbatan samarali hisoblanadi. Bunday natija o‘quv materialini yaxshi o‘zlashtirgan yoki chuqur tayyorgarlik ­ko‘rmagan o‘quvchini aniqlashni osonlashtiradi. Test topshiriqlari o‘quv dasturini to‘liq o‘rgangan o‘quvchilarning 50 foizi bajara olishi mumkin bo‘lgan darajada tayyorlanadi, ma’lum bir yo‘nalishdagi testlar uchun 50 foizlik natija yaxshi ko‘rsatkichdir, maqsadga muvofiqi 85 foiz ko‘rsatkich hisoblanadi.
12.To‘g‘ri javobda qo‘shimcha belgilarning mavjud bo‘lmasligi. Test tuzishda tajribasiz kishi tushunarli bo‘lsin, degan maqsadda to‘g‘ri javobni boshqa javoblarga nisbatan kengroq va batafsilroq bayon qiladi. O‘quvchilar bu farqni tez anglab oladilar va javobni ana shu belgiga qarab aniqlashadi. Bunga aslo yo‘l qo‘ymaslik lozim.
13.Variantivlik. O‘quv materialidagi ma’lum bir mavzuni o‘zlashtirishni nazorat qilish uchun mantiqiy fikr bayoni, sintaktik tuzilishi, morfologik belgilari yoki murakkablik darajasiga ko‘ra turlicha bo‘lgan, lekin bitta o‘quv materialiga tegishli test savollari tuzish mumkin. Bu bir o‘quv maqsadiga erishish yo‘lida topshiriqlar turkumini yaratish imkonini beradi (variant testlar). Shu bois kompyuter test tizimi topshiriqlarning variativlik xususiyatiga asoslangan. Bunda kompyuter navbatdagi topshiriqni avvalgi savolga berilgan javobga ko‘ra tanlaydi.

• 
  
  14. Shaklan va mazmunan bog‘liqlik. Bu talab falsafadan, uning qoidalarini san’at asarlarini o‘rganishga qiyoslashdan olingan. Gegel fikricha, haqiqiy san’at asari shaklan va mazmunan yaxlit asardir. Binobarin, test topshiriqlari ham shaklan va mazmunan uyg‘un bo‘lishi lozim. Test topshiriqlarini yuqoridagi didaktik talablar asosida tuzish, o‘qituvchilarning test tuzish nazariyasi bo‘yicha ma’lumotga ega bo‘lishlarini talab qiladi [20].
  

Hozirgi kunda test topshiriqlarining bir qator turlaridan ta’lim jarayonida ta’lim oluvchilarning nazariy bilimlarini baholashda foydalanilmoqda. Test tuzishda quyidagilarga e’tibor berish kerak bo‘ladi [11,39].

• testning barcha chalg‘ituvchi javoblari haqiqatga yaqin bo‘lishi;

  
  

• javoblardagi jumlalar uzunligi deyarli bir xil bo‘lishi;

  
  

• javoblar gramatik jihatdan to‘g‘ri tuzilgan bo‘lishi;

  
  

• javobdagi jumlalar tili talabaning tushunishiga mos bo‘lishi

  
  

• tuzilgan test talabaning bilim darajasini baholay olishi.

  
  

• javoblarning hech biri ma’nodosh (sinonim) bo‘lmasligi.

  
  

• to‘g‘ri javob faqat bitta bo‘lishi kerak.

  
  

• javobning asosi imkon qadar keng mazmunli bo‘lishi.

  
  

• asosda muvofiq kelmaydigan jumlalardan foydalanmaslik

  
  

• javoblarda mantiqsiz so‘zlarning ishlatilmasligi.

  
  

• to‘g‘ri javoblarni ketma-ket bir o‘rindagi javoblarga qo‘ymaslik.

  
  

• savol real bo‘lishi zamonga mos kelishi, aniq mazmunga ega bo‘lishi;

  
  

• bir savolni yechimi boshqasiga «kalit» bo‘lib xizmat qilmasligi;

  
  

• ko‘p tanlovli testlarda to‘g‘ri javoblarni ketma-ket bermaslik va h.k.