1. bob. Mustaqillikning ro’yobga chiqishi va poeziyadagi izlanishlar

REJA:
Kirish

1. BOB. Mustaqillikning ro’yobga chiqishi va poeziyadagi izlanishlar.
1.1. Falsafiy-timsolli obrazlilik badiiy tafakkurning mustaqil ko’rinishi.
1.2. XXI asr o’zbek adabiyoti va o’zbek poeziyasi.
1.3. Mustaqillik davri poeziyasida tarixiy tasvirning o’ziga xosligi
2. BOB. Zamonaviy tasvirdagi izlanishlar.
2.1. Dramaturgning o’ziga xos mahorat ko’rsatganligi
2.2. O`zbek jadid adabiyotining yirik namoyandalaridan XX asr taraqqiyoti
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish
She’riyatning bosh o’rganish ob’ekti inson, deymiz. Bu hech kim inkor etmaydigan sohir haqiqat. Endilikda mushtdekkina yurak she’riyatimiz ko’z tikkan buhronlar maydoni bo’lib qoldi. Yurakda kechayotgan azoblarning ranglarini, nimtatir tabassum to’lqinlarini, qiynoqlarning ohanglarini, o’y-xayollar shevasini, bir so’z bilan aytganda, ko’ngil mamlakati she’riyatimizning qon tomiri bo’lib qoldi. Ya’ni, fikr va tuyg’u omuxtaligidan tug’ilgan tafakkur manzaralarini tadqiq etish, kechinmalarning fikrchan suratlarini chizish yetakchi tamoyillardan biridir.
Ikkinchidan, ramzlar, timsollar, metaforalar asosida mushohada yuritish va badiiy umumlashmalarda falsafiy teranlikka intilish hozirgi bosqich she’riy madaniyatning galdagi ustivor xususiyatlaridan xisoblanadi. Badiiy umumlashtirilgan ramzli, taxayulli obrazlilik ushbu yo’nalishdagi asarlarning bosh fazilatiga aylandi. Xususan, Abdulla Oripovning “Ranjkom”, Cho’lpon Ergashning “Ajinalar o’yini”, “Jinnixonadagi tushlar”, “Rahmon vasvas” dostonlarini, Omon Matjonning “Ardahiva”, Qutlibekaning “Tavba”, Usmon Qo’chqorning “Shiroq”, Ikrom Otamurodning “Sen” singari epik janrdagi izlanishlarini qiyosan ko’zdan kechiradigan bo’lsak, ular ijodiy individualligi, til va uslubi, mazmun mundarijasiga ko’ra qanchalik farq qilmasin, badiiy umumlashmalar obrazlilikning estetik tabiatiga ko’ra mushtaraklikka ega. Ushbu dostonlarning barchasida bugunning ma’naviy-axloqiy masalalari qalamga olingan. Millatning ongi-ruhoniyatida shakllangan ijtimoiy-falsafiy mazmun bilan badiiy fikr omuxtalikda zohir bo’layotir.
“Zamonlar o`tib, kelajakda jahon poeziyasining tarixi yaratiladigan bo`lsa, uning XX asr she’riyatiga bag`ishlangan bobida Federiks Garsiya Lorka, Pablo Neruda, Nozim Hikmat kabi mashhur nomlar qatorida o`zbek shoiri G`afur G`ulomning nomi ham muqarrar o`rin oladi”, deydi tanqidchi Ozod Sharafiddinov o`zining “Xalq baxtining otashin kuychisi” maqolasida.
G`afur G`ulom poeziyasi uch manbadan oziqlandi,uch azim daryodan bahramand bo`lib, kamol topdi. Bularning birinchisi Sharq poeziyasidir. G`.G`ulom Sharq adabiyotini chuqur biladigan fozil odam edi. U 20-yillardayoq, ayniqsa, o`zbek, ozarbayjon, tatar, fors-tojik adabiyotlarini juda puxta o`zlashtirdi. U Navoiy va Furqat, Mashrab va Muqimiy, Avaz O`tar va Nodira kabi o`zbek shoirlari, Nizomiy va Fuzuliy singari ozarbayjon adabiyotining buyuk siymolari, Shayx Sa’diy va Hofizdek fors-tojik adiblari asarlarini besh qo`lday bilgan. G`.G`ulom Sharq adabiyotidan teran insoniylikni, gumanizmni, falsafiy chuqurlikni o`zlashtirdi. Bundan tashqari, G`.G`ulom uning yuksak nafosatini, poetik mushohadadagi teranlikni, so`z ishlatishdagi san’atkorlikni, mubolag`alarning hadsizligini, o`xshatish va sifatlashlarining aniqligini o`ziga singdirdi.
G`afur G`ulom bahramand bo`lgan yana bir daryo xalq ijodidir. Oqzaki ijodda hamisha xalq donoligi ham, hayot tarzi ham, qalbi ham ifodalangan bo`ladi.
G`afur G`ulom ijodiga oziq bergan yana bir daryo rus adabiyotidir. U A.S.Pushkin, M.Yu.Lermontov, N.A.Nekrasov, L.N.Tolstoy, A.P.Chexov asarlarini o`qidi. Ayniqsa, Maksim Gorkiy va V.V.Mayakovskiy ijodi bilan tanishishi G`afur G`ulomning ijodiy o`sishiga samarali ta’sir ko`rsatdi.
G`afur G`ulom 1903 yil 10 may kuni Toshkent shahrining Qo`rqontegi mahallasida kambaqal dehqon oilasida tug`ilgan. Uning otasi G`ulom aka Mirzaorif o`g`li Kelesdagi bir parcha yerida ham, shaharda ham ishlasa-da, oila qashshoq hayot kechirar edi, chunki o`sha davrlarda og`ir mehnat samaralari o`ta qadrsizlangan edi. G`ulom aka ancha bilimli, fors tilini bilgan kishi bo`lib, bolalarining tarbiyasiga katta ahamiyat berar edi. Otasi bilan bir qatorda G`afurga bolalik chog`larida Mirzaabdulla ismli amakisi ham muayyan ta’sir ko`rsatgan edi. Xuddi shu amaki yosh bola qalbida ilk bor adabiyotga havas uyg`otgan bo`lsa ajab emas, chunki u “Mirza” taxallusi bilan she’rlar mashq qilib turar edi.
Yosh G`afur avval eski maktabda ta’lim oladi va 9 yoshida o`qish hamda yozishni o`zlashtiradi. Faqat xuddi shu davrda, aniqroqi 1912 yilda G`ulom aka olamdan o`tib, beshta bolasi yetim qoladi hamda G`afurning o`qishi bo`linadi. Oilaning og`ir moddiy sharoitiga qaramay, akasining yordamida G`afur 1916 yilning kuzida O`qchi mahallasidagi rus-tuzem bilim yurtiga o`qishga kiradi. G`afur G`ulomning eslashicha, bu yerda u L.Tolstoyning “Birinchi kitob” asari va boshqa ko`p rus shoirlarining she’rlari bilan yaqindan tanishadi. Faqat mazkur bilim yurtidagi o`qish ham uzoq davom etmaydi, chunki 1918 yilda onasining 36 yoshida bevaqt vafoti tufayli G`afur yetim qolgan singillarini boqish uchun bosmaxonaga harf teruvchi sifatida ishga kirishga majbur bo`ladi. U yerda keksa ishchi Abdurahmon Sohiboyevning maslahati bilan sakkiz oylik o`qituvchilar tayyorlov kursini bitiradi va “Urfon” deb atalgan boqimsiz bolalar maktab-internatida tarbiyachi hamda mudir bo`lib ishlay boshlaydi. Xuddi shu bolalar hayotidan ruhlanish natijasida, G`afur G`ulomning birinchi she’ri dunyoga keladi.
Uchinchidan, hikmatli she’riyat mazmuni o’ziga munosib shakllarni taqozo etdi. Xokku (uchlik), fard, tanka, sonet, tuyuq singari lirika janrlari, ikkilik, to’rtlik, oltilik, sakkizlik, o’nlik, o’n ikkilik, she’riy turkum kabi poetik shakllar falsafiy mazmunni ifodalashda asosiy vosita bo’lib qoldi. Tahayyullar asosida yuzaga kelgan poetik obrazlar (nur, daraxt, oftob, tun, tog’, bog’, suv, tuproq, olov va h.k.) umumbashariy mazmun ila to’yinganligi boisidan ham ijtimoiy ahamiyat kasb etdi.Ularni A.Oripov, R.Parpi, O.Matjon, Sh.Rahmon, M.Yusuf, H.Xudoyberdiyeva, X.Davron, U.Azim, F.Afro’z, A.Sher, U.Qo’chqor kashf etganligi uchungina emas, eng muhimi, XX asr adog’i – XXI asr boshlaridagi millat va jamiyat onggi-dunyoqarashini, tafakkur madaniyatini ifodalashga qaratilgan mayli bilan ongimizda yangi sahifalar ochadi. Shuni ta’kidlash joizki, hayot, jamiyat, ruhoniyat timsollari voqyelikning yangi qatlamlarini, ma’naviyatning yangi qirralarini badiiy idrok etishga qaratilgan. Ular davrning yetakchi, peshqadam fikrlari holatida zohir bo’layotir. Eng muhimi, ular milliy va umumbashariy badiiy an’anaoarpga tayangan holda o’zligini gamoyon etayotir. Yangi XXI asr kishilarining ham ruhoniy ehtiyojlariga javob bera oluvchi, o’z umrzoqligini ta’minlovchi omillar ham ana shunda.