1-bob O'zbekiston shaharlarining zamonaviy rivojlanishi.‌‌

2.2 O‘zbekistonning Buyuk Ipak yo‘lidagi shaharlari.
O‘zbekistonning ming yillar davomida mavjud bo‘lgan shaharlari qadimdan jahon miqyosida shuhrat qozongan – Toshkent (2200 yil), Termiz, Buxoro, Xiva (2500 yil), Shahrisabz va Qarshi (2700 yil), Samarqand (2750 yil) va Margʻilon (2000 yil).
Bugun ular sayyohlik Makkaga aylangan. Bu shaharlarning bebaho meʼmoriy yodgorliklari YuNESKOning insoniyatning Butunjahon merosi roʻyxatiga kiritilgan. Ularning diplomatik, savdo-iqtisodiy va madaniy aloqalari Xitoydan Ispaniyagacha, Yevropa va Afrikadan Hind okeanigacha bo'lgan qadim zamonlarda ham davom etgan.
Ular nafaqat o'zining mahobatli me'moriy inshootlari, balki nafaqat musulmonlar uchun muqaddas qadamjolar bo'lib, qadimgi zamonlarda butun dunyodan buyuk mutafakkirlar, ijodkorlar, voizlar, ziyoratchilar, ziyoratchilar va savdogarlar borishga intilishgan.
O‘zbekistonda ko‘plab fondlar, depozitariylar, arxiv va kutubxonalarda ko‘p asrlar davomida to‘plangan eng boy qo‘lyozma fondlari saqlanib qolgan.‌‌
Ushbu metropolning tarixiy ildizlari Shashtepa turar-joyi, kuchli qal'a devorlari va qal'asi - 2200 yil oldin paydo bo'lgan hukmdor "Kreml" bilan bog'liq. Toshkent vohasi oʻsha davrda Qangyuylar davlatining oʻzagi boʻlib xizmat qilgan, uning poytaxti Oxangaron daryosi vodiysida (hozirgi Toshkentdan 70 km uzoqlikda) Qanka aholi punkti oʻrnida joylashgan shahar edi.

O‘zbekiston Fanlar akademiyasi Sharqshunoslik institutining dunyodagi eng yirik Sharq qo‘lyozmalari fondidan birida 8-20-asrlarga oid 26 ming jilddan ortiq qo‘lyozmalar saqlanmoqda. XIX-XX asr kitoblarining 40 mingga yaqin toshbosma nusxalari. YuNESKOning Jahon madaniy merosi ro‘yxatiga kiritilgan noyob Usmon Qur’oni (“Xazrati Usmon Maskhafiy”, milodiy VII asr) Hazrati Imom majmuasiga qarashli Tilla Shayx masjidi (1856-57) kutubxonasidagi maxsus seyfda saqlanadi. (XVI asr).

Hazrati Imom (yoki Xast Imom) ansambli tarkibiga Abubekr Muhammad Kaffol Shoshiy maqbarasi (1541—42) (vafoti 976/77), Baroqxon madrasasi (16-asrning 30—50-yillari) kiradi. “Nomsiz” va Suyunijxon maqbaralari bilan Oʻzbekiston musulmonlari joylashgan. 2007 yilda ularning yonida yangi bino, mintaqadagi eng katta (20 ming kishigacha) o'rta asr me'morchiligi an'analarida qurilgan minorali masjid qad rostladi.‌‌
Shayx Xavendi Taxur (1355-yilda vafot etgan) qabri yonida rivojlangan Shayxontavr majmuasi (15-asrning 2-yarmi) sayyohlarning alohida eʼtiboriga loyiqdir.XVIII-XIX asr boshlari), Qaldirgach-bey (XV asrning 1-yarmi). - shimolda), Yunusxon (XV asr oxiri - g'arbda). XX asrda. Aurad masjidi qurilgan.
Shuningdek, bu yerda Koʻkeldosh madrasasi yonida joylashgan Imom al-Buxoriy nomidagi Toshkent islom universiteti (1551—75) va Jomiy masjidi (XV—XIX asrlar) joylashgan Namozgoʻx masjidi (19-asr oʻrtalari) joylashgan. Zangi-ota majmuasi (XIV-XIX asrlar) Toshkent yaqinida Zangi ota va Anbar-bibi maqbaralari, shuningdek, masjid va minora joylashgan.
Viloyatdagi eng yirik oliy oʻquv yurti boʻlgan Toshkentda koʻplab oliy oʻquv yurtlari, fan va sanʼat akademiyalari, koʻplab kutubxonalar, teatrlar, kino va konsert va koʻrgazma zallari, muzeylar, sanʼat galereyalari mavjud.‌‌
Samarqand “abadiy shahar” – Rim bilan tengdosh, bundan 2750 yil avval barpo etilgan sayyoramizdagi eng qadimiy dunyoga mashhur shaharlardan biridir. Uning xarobalari mahobatli Afrasiyob manzilgohi adirlarida (miloddan avvalgi VIII—VII asrlar — XIII asr boshlari) saqlanib qolgan. Bir necha qator kuchli qal'a devorlari minoralari bilan tashqi shahar va shahar atrofini o'rab olgan.

Buyuk ellin sarkardasi va davlat arbobi Iskandar Zulqarnayn qoʻshinlari tomonidan Samarqand Soʻgʻd va uning poytaxti kengayishi munosabati bilan birinchi marta Samarqand qadimgi yunon manbalarida va mahalliy rivoyatlarda Marakanda sifatida tilga olinadi.

Qadimgi va oʻrta asr Samarqand xarobalari saqlanayotgan Afrasiyob posyolkasi tepaliklari orasida qalʼa – qalʼa – ibodatxonalar, maʼmuriy binolar va saroylar, shuningdek, shahar markazida shu kabi inshootlar joylashgan qirol qalʼasi bor. ixshidlar (VII-VIII asr boshlari), keyinchalik Somoniylar sulolasi hukmdorlari (X asr).‌‌
Noyob antiqa va o'rta asr san'ati va moddiy madaniyat namunalari bir qancha shahar muzeylarida bebaho kolleksiyalarga ega. Afrasiyob muzeyida 1300 yil muqaddam Samarqand hukmdorlari Ixshidlar saroyining eng boy ichki bezaklarining asl nusxalari va nusxalari saqlanadi. Bular tomoshabinlar zalidan o'sha davrda Koreya (bosh kiyimida patlar o'ziga xos tukli), Xitoy, Chag'anyan (Toxariston) yerlarida mavjud bo'lgan davlatlardan kelgan xorijiy elchilarni diplomatik qabul qilish sahnalari tasvirlangan dunyoga mashhur devor rasmlari. ) va Chocha (Toshkent viloyati) tog'li egaligi.
Ular orasida, ayniqsa, hayoliy jonzotlar tasviri bilan bezatilgan kiyimdagi otlar va tuyalardagi piyoda qahramonlari va chavandozlarining ko'p figurali yurishlari ko'zga tashlanadi. Xorijiy missiyalar mahalliy hukmdorga tayyorlagan sovg'alari - g'alati hayvonlar va qushlar, xususan, tuyaqushlarga o'xshashi bilan e'tiborni tortadi.
Somoniylar davriga oid yana bir saroy qariyb ming yil avval yaratilgan oppoq qorli ganchga oʻymakorlik, nafis, havodor toʻrdan toʻqilgandek, geometrik va gulli naqshlar bilan bezatilgan devor panellari bilan bezatilgan. Asrlar davomida mashhur bo‘lgan Samarqand o‘rta asrlar tarixiy manbalarida Buyuk Ipak yo‘lidagi jahon savdosining poytaxti sifatida tez-tez tilga olinadi. Bu shaharning tub aholisi – Osiyoning barcha quruqlik, daryo va dengiz kengliklarida savdo shoxobchalari yaratgan so‘g‘d savdogarlari o‘zlarining xalqaro faoliyatini shu qadar faollashtirib, bu yo‘nalishlarni o‘zlashtirganlarki, 10-asrda mashhur arab tarixchilari va geograflari Hind okeanini hech narsa deb atamaganlar. Samarqand dengizidan ko'ra ko'proq, lekin Hind daryosi - Samarqand daryosi.‌‌