1-bob. Shaxs psixologiyasi: fanga kirish

Eng yaxshi tadqiqot strategiyasi nima?
Personologlar tomonidan qo'llaniladigan uchta asosiy tadqiqot strategiyasining muhokamasi shuni ko'rsatadiki, har birining o'ziga xos afzalliklari va kamchiliklari bor. Ularning har birining ijobiy va salbiy tomonlari jadvalda keltirilgan. 2–4. Shu bilan birga, insonning shaxsiyati haqida ishonchli va asosli bilimlarni izlashda hech qanday strategiya eng yaxshi bo'lmasligi aniq ko'rinadi. Oddiy qilib aytganda, barcha maqsadlar va holatlar uchun ideal bo'lgan yagona tadqiqot usuli yo'q; aksincha, turli masalalar turli strategiyalarni talab qiladi (Duke, 1986). Bundan tashqari, bitta muammoni hal qilish uchun mos bo'lgan usul boshqasiga mutlaqo mos kelmasligi mumkin.
2-4-jadval. Shaxsiyat psixologiyasida uchta tadqiqot usulidan foydalanish bilan bog'liq afzalliklar va kamchiliklarning umumiy jadvali

Tadqiqot usuli	Afzalliklar	Kamchiliklar
Klinik holatlarni o'rganish usuli	Shaxsning murakkabligi va o'ziga xosligini ko'rsatadi	1. Xulq-atvorning umumiy tamoyillarini shakllantirish uchun asosli asos yaratmaydi; ko'rib chiqilayotgan holatlar juda o'ziga xosdir
	2. Sun'iy va o'ylab topilgan laboratoriya sharoitlaridan xoli	2. Natijalar tadqiqotchining qiziqishlari va shaxsiy mayllarini aks ettirishi mumkin
		O‘zgaruvchilar orasidagi sabab-natija munosabatlarini ajratib ko‘rsatishga imkon bermaydi
korrelyatsiya usuli	1. Shaxsiy farqlar bilan bog'liq bo'lgan o'zgaruvchilarning keng doirasini o'rganish imkonini beradi	1. O'zgaruvchilarning sababiy bog'liqligi haqida xulosa chiqarishga imkon bermaydi
	Haqiqiy hayotning tabiiy sharoitida o'zgaruvchilarni o'rganish imkonini beradi	2. "Uchinchi o'zgaruvchi" harakati natijasida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan tushunmovchiliklar
	3. Bitta o‘zgaruvchi haqidagi mavjud ma’lumotlardan ikkinchi o‘zgaruvchining kelajakda yuzaga kelishini (harakatini) bashorat qilish uchun foydalanish mumkinligini aniqlash imkonini beradi.	3. O'z-o'zini baholash shkalalarining ishonchliligi va asosliligi shubhali bo'lishi mumkin
eksperimental usul	1. Alohida o'zgaruvchilarni ajratib olish va ularni xohlagancha boshqarish imkonini beradi	1. Laboratoriyada o‘rganilishi mumkin bo‘lgan hodisalar doirasi axloqiy sabablarga ko‘ra cheklangan.
	2. Sabab-oqibat munosabatlarini o'rnatadi ; sababiy bog‘lanish haqida xulosa chiqarish imkonini beradi	2. Sun'iy laboratoriya sharoitlari eksperimental vaziyatdagi xatti-harakatlar namunalarini boshqa, sinovdan tashqari sharoitlarda xatti-harakatlarga kengaytirish qobiliyatini cheklashi mumkin.
	3. Ma'lumotlarni yig'ish, hisobga olish va tahlil qilish ob'ektivlashtiriladi	3. O'rganilayotgan o'zgaruvchining o'zgarishiga eksperimental artefaktlar ta'sir qilishi mumkin (masalan, ijtimoiy ma'qul yoki nomaqbul xatti-harakatlar haqidagi g'oyalar, talab qilinadigan xususiyatlar, eksperimentatorning afzalliklari)

Muayyan nazariy masalani yechish usulini tanlash va moslashtirish katta mahorat, zukkolik va ijodkorlikni talab qiladi. Biroq, shuni tan olish kerakki, personologlar o'zlarini qiziqtirgan hodisalarni qanday tekshirish bo'yicha ma'lum imtiyozlarga ega. Bu afzalliklar ko'p jihatdan turli nazariy maktablar faqat ma'lum bir strategiya yordamida o'rganilishi mumkin bo'lgan hodisalarga e'tibor qaratishlari bilan bog'liq. Shunday qilib, psixodinamik yo'nalishning diqqat markazida bo'lgan hodisalar (masalan, ongsiz jarayonlar va erta bolalik tajribasi) ilmiy eksperiment jarayonida emas, balki asosan klinik holatlar usuli yordamida o'rganilganligi ajablanarli emas. O'z navbatida, nazariyaning markaziy masalalari va ularni o'rganishning afzal usullari o'rtasidagi bog'liqlik personologiyada tadqiqotni tanlash olimning individual ijodiy intilishi bilan belgilanadi. Keyingi boblarda turli nazariy takliflar uchun empirik dalillarni muhokama qilganimizda buni yodda tutishimiz kerak. Shaxsni har qanday o'rganishning maqsadi kengroq nazariy kontekstda tushunilishi mumkin bo'lgan faktlar va naqshlarni aniqlash bo'lsa-da, biz erishishimiz mumkin bo'lgan eng ko'p narsa faqat qisman tushunishdir. Va shunga qaramay, hatto to'liq jaholat o'rnini bosadigan inson xatti-harakatlarining murakkabligini qisman tushunish ham juda maqtovga sazovor maqsad bo'lib tuyuladi.