1-bob. Shaxs psixologiyasi: fanga kirish
Vaziyat Afzal kutish opsiyasi
SHAXS PSIXOLOGIYASI
- Bu sahifa navigatsiya:
- Eksperimental usulni baholash
| Vaziyat
|
Afzal kutish opsiyasi |
Birga |
yolg'iz _ | |
|
Baribir | ||||
|
Ushbu tajribada boshqa ishtirokchilar bilan kutish mumkin |
60% (N=6) |
0% (N=0) |
40% (N=4) |
|
|
Tajribada qatnashmaganlar bilan kutish mumkin edi |
0% (N=0) |
0% (N=0) |
100% (N=10) |
|
(Manba: Schachter, 1959 dan moslashtirilgan.)
Konchi olingan natijalarni umumlashtirib, "baxtsizlikda sizga nafaqat o'rtoq, balki azob chekayotgan o'rtoq kerak" degan xulosaga keldi. Keyingi tadqiqotlar bu topilmani tasdiqladi: tashvishli vaziyatda bo'lgan odamlar o'zlari kabi boshqalarga qo'shilishni afzal ko'rishadi (Rofe, 1984; Suls va Miller, 1977).
Eksperimental usulni baholash
Eksperimental usul kuchli empirik strategiya ekanligiga shubha yo'q. Boshqa ko'rib chiqilgan yondashuvlardan farqli o'laroq, eksperimental usul tadqiqotchilarga nafaqat muayyan hodisalarni nazorat qilish va bashorat qilish, balki ularga tushuntirish berish imkonini beradi. Aslida, eksperimental usul haqida aytish mumkin bo'lgan narsa shu. Qaerda qo'llanilmasin, bu usul boshqa usullar yordamida olinmaydigan ma'lumotlarni olish imkonini beradi. Va shunga qaramay, eksperimental usul hech bo'lmaganda shaxsiyat psixologiyasi sohasida o'z cheklovlariga ega. Birinchidan, ba'zi muammolarni eksperimental tarzda o'rganish axloqiy emas, garchi buni qilish juda oson. Masalan, psixologlar sub'ektlar uchun potentsial xavf tug'diradigan, tahdid soladigan yoki har qanday zararni olish ehtimoli bilan to'la bo'lgan sharoitlarni ataylab simulyatsiya qila olmaydi. Surunkali yolg'izlikning o'z-o'zini hurmat qilish va bolalarda depressiya rivojlanishiga ta'sirini o'rganishga qiziqqan tadqiqotchini tasavvur qiling. Shubhasiz, bu empirik jihatdan muhim savol, ammo aniq axloqiy mulohazalar yuz o'n yoshli bolalarni yig'ish, ulardan elliktasini tasodifiy tanlab olish va ular bilan yaqindan muloqot qilish imkoniga ega bo'lmagan eksperimental sharoitga joylashtirishni qiyinlashtiradi. boshqalar.
Yana bir axloqiy masala aldash va makkorlik bilan bog'liq - ko'pincha sub'ekt eksperimentning asl maqsadi haqida noto'g'ri yo'ldan ozdirilishi yoki to'liq ma'lumotga ega bo'lmasligi sodir bo'ladi. Miner's Anksiyete tadqiqotini o'ylab ko'ring va agar siz unda ishtirok etsangiz va o'zingizni "yuqori tashvish" guruhiga kirsangiz, o'zingizni qanday his qilganingizni tasavvur qiling. Oq xalat kiygan zo'r odam sizga qisqa vaqtdan so'ng siz bir qator og'riqli elektr toki urishini olishingizni aytadi. Keyin siz so'rovnomani to'ldirasiz, u erda siz boshqalarga qo'shilish yoki qo'shilmaslik haqida ma'lumot berasiz va keyin uni tadqiqotchiga qaytarasiz, u esa o'z navbatida sizni hayratda qoldirmasligingizni aytadi - bu shunchaki hazil edi. . Bularning barchasi ilm-fan uchun qilingan bo'lsa ham, o'zingizni ahmoq his qilishingizga shubha yo'q. Siz hatto hayron bo'lishingiz mumkin: ilmiy mulohazalar haqiqatan ham aldashni oqlaydimi? Ilmiy tadqiqotda mavzuni chalg'itish amaliyotini oqlaydiganlar, agar tadqiqotchilarga tadqiqotning asl maqsadlarini sub'ektlardan yashirish taqiqlangan bo'lsa, inson xatti-harakatlarining ko'p jihatlarini eksperimental ravishda o'rganish mumkin bo'lmasligini eslatib turadi (Aronson va boshq., 1985; Kristensen, 1988). Boshqa tomondan, ba'zi psixologlar (Baumrind, 1985) bunday yashirish amaliyoti odamlarning psixologik tadqiqotlarga bo'lgan ishonchini susaytiradi va bu tadqiqotning asl ma'nosi ochilgan taqdirda ham, sub'ektlarga uzoq muddatli salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin, deb hisoblashadi. ular amalga oshirilgandan so'ng darhol.
Ilm-fanning qonuniy ehtiyojlari va sub'ektlarning to'liq qulayligi o'rtasidagi muvozanatni ta'minlaydigan oddiy qoidalar mavjudligiga hozirda kam odam ishonadi. Biroq, Amerika Psixologik Assotsiatsiyasi (1981) eksperimentchilar odamlar bilan ishlashda amal qilishi kerak bo'lgan axloqiy tamoyillar to'plamini ilgari surdi. Talablar quyidagi to'rtta elementni o'z ichiga oladi:
1. Tajribada ishtirok etish istagiga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan tadqiqotning o'sha jihatlari haqida sub'ektlar oldindan xabardor qilinishi kerak. Shuningdek, ular xohlagan vaqtda rad etishlari mumkin. Shaxs eksperimentda ixtiyoriy ravishda va xabardor rozilik tamoyiliga muvofiq ishtirok etadi .
2. Mavzular o'z sog'lig'iga zararli yoki xavfli bo'lgan tadqiqot jarayonlarida ishtirok etmasligi kerak. Agar xavf mavjud bo'lsa, tergovchi bu haqda ularga xabar berishi kerak. Biroq, o'rtacha psixologik noqulaylik xavfi past bo'lgan protseduralar, agar sub'ekt ulardan to'liq xabardor bo'lsa va o'z ixtiyori bilan rozi bo'lsa, qabul qilinadi.
3. Tadqiqotga qo'yiladigan uslubiy talablar sub'ektning sog'lig'i uchun xavf bilan bog'liq bo'lmagan topshiriqda noto'g'ri tushuntirishdan foydalanishni muqarrar ravishda o'z ichiga olishi mumkin. Bunday holda, tadqiqotchining zimmasiga mavzu tarafidagi har qanday tushunmovchilikni imkon qadar tezroq aniqlash uchun alohida mas'uliyat yuklanadi. Aldash (yashirin ko'rsatma) o'rganish tugagandan so'ng birinchi uchrashuvda oshkor etilishi kerak.
4. Butun o'rganish davomida mavzu haqidagi ma'lumotlar mutlaqo maxfiy bo'lishi kerak; sub'ektning o'zi roziligisiz hech kimga etkazilmaydi. Subyektning maxfiylik huquqi buzilmasligi yoki buzilmasligi kerak.
Personologlar eksperimental tadqiqot strategiyasining ikkinchi muhim cheklovini shundan iboratki, eksperiment juda tez-tez sun'iy bo'lib, uning natijalarini boshqa shartlar va vaziyatlarga ekstrapolyatsiya qilib bo'lmaydi (Karlson, 1984). Ular eksperimentlar laboratoriyada o'tkazilganligi sababli, sub'ektlarning xatti-harakatlarini tavsiflash ularning haqiqiy hayot sharoitida o'z-o'zidan qanday harakat qilishlari haqida tasavvurga ega emasligini tanqid qiladilar. Bundan tashqari, laboratoriya tadqiqotlari odatda qisqa muddatli hodisalarni o'rganish bilan cheklanadi va shuning uchun ba'zi muhim jarayonlar olimlarning nuqtai nazaridan tashqarida qolishi ehtimoli yuqori. Masalan, kollej talabalari kichik, tor joylarda 30 daqiqa davomida ishlagan tadqiqot natijalari gavjum shaharlardagi yashash sharoitlarining uzoq muddatli xatti-harakatlariga unchalik o'xshamasligi mumkin. Shu sababli, ko'plab personologlar uchun shaxsiyatni chinakam tushunishning yagona yo'li - bu odamlarning tabiiy ijtimoiy kontekstida namoyon bo'ladigan xatti-harakatlarini o'rganishdir.
Nihoyat, uning barcha nazorat imkoniyatlariga qaramasdan, eksperimental tadqiqot umuman laboratoriya sharoitlariga xos bo'lgan ba'zi kutilmagan artefaktlarga ruxsat berishi mumkin (Rosenthal va Rosnow, 1969). Masalan, odamlar eksperiment sharoitida ekanligini bilgandan so'ng, ularning xatti-harakati mustaqil o'zgaruvchi tajriba shartlariga ko'ra o'zgargani uchun emas, balki ularni kuzatayotgan eksperimentator haqida bilishi uchun o'zgarishi mumkin. Bundan tashqari, sub'ektning tajriba sharoitida ko'rishi mumkin bo'lgan nozik ishoralar uni eksperimentatorning ma'lum bir gipotezasiga ega deb taxmin qilishga majbur qilishi mumkin va u o'z harakatlari bilan bu farazni tasdiqlaydigan tarzda o'zini tuta boshlaydi. Bunday maslahatlar talab qilinadigan xususiyatlar deb ataladi (Orne, 1969). Ikkinchisining mavjudligi psixologik eksperimentning o'zi sub'ektlar o'zlari ustida olib borilayotgan tadqiqotning maqsadi va ma'nosini taxmin qilishga harakat qiladigan ijtimoiy o'zaro ta'sir shakli degan fikrga olib keladi; shu bilan birga, ular psixologni qondirish yoki aksincha, hafsalasi pir bo'lishga harakat qilib, shunga mos ravishda o'zini tuta boshlaydi. Bu holat, shubhasiz, eksperimental usulning ishonchliligini pasaytiradi, chunki shaxsning kuzatilgan xatti-harakatiga eksperiment loyihasiga kiritilmagan omillar ta'sir qilishi mumkin. Va nihoyat, eksperimentatorning noto'g'ri qarashlari yoki noto'g'ri qarashlari tadqiqotda mumkin bo'lgan xato manbai bo'lishi mumkin, chunki u beixtiyor sub'ektlarning xatti-harakatlariga ta'sir qiladi (Rosenthal va Rubin, 1978). Rosenthal (1966) bir nechta tadqiqotlar o'tkazdi, shuni ko'rsatdiki, eksperimentchilar tadqiqotchilar kutganiga muvofiq harakat qilganda, sub'ektlarga bilmagan holda ijobiy og'zaki bo'lmagan signallarni yuborishadi. Bunday ta'sirga yo'l qo'ymaslik uchun hozirda ikki tomonlama ko'r usuli yordamida ko'plab tadqiqotlar olib borilmoqda. Ushbu strategiya yordamida sub'ektlar ham, eksperimentchilar ham qaysi guruh baholanayotganini bilishmaydi - eksperimental yoki nazorat.
Eksperimental usulni tanqid qilish uning himoyachilari e'tiboridan chetda qolmaydi. Eksperimentni tadqiqotning etakchi yo'nalishi deb hisoblaydigan psixologlar o'zlarining pozitsiyalarini bu gipotezalarni tekshirishni ta'minlaydigan yagona yondashuv deb aytishadi. Bundan tashqari, ular laboratoriyada o'rganilishi mumkin bo'lgan ba'zi hodisalarni tabiiy sharoitda o'rganish juda qiyinligini ta'kidlaydilar (masalan, eksperimentda sub'ektga tajovuzni darhol chiqarib yuborishga ruxsat beriladi, real hayotda esa ochiq namoyon bo'lish ustidan qattiq nazorat qilinadi. agressiya odatda qabul qilinadi). Laboratoriya tajribasi tarafdorlari ham quyidagi bayonotni aytishadi: sub'ektlar o'zlarining xatti-harakatlari bilan ishchi gipotezani o'zboshimchalik bilan mustahkamlashga harakat qilishlaridan qo'rqish kam empirik dalillarni topadi; aksincha, bunday hollarda sub'ektlar eksperimentator bilan "hamkorlik qilish" istagidan ko'ra negativizmni ko'rsatadi (Berkowitz, Donnerstein, 1982).
Download 0.66 Mb.
Do'stlaringiz bilan baham:
