1-bob. Shaxs psixologiyasi: fanga kirish

Psixoanalitik nazariyani qayta ko'rib chiqishning boshqa misollari: madaniy va shaxslararo omillarga urg'u

Erikson kabi boshqa ko'plab psixodinamik post-freydchilar shaxsiyatni shakllantirishda madaniy va shaxslararo omillarning rolini ta'kidladilar. Garchi ular Freyd oldida qarzdor bo'lishsa-da, erta bolalik tajribasining ahamiyatini tan olish va tashvish dinamikasi va himoya mexanizmlari kontseptsiyasiga rozi bo'lish orqali ularning barchasi Freyd nazariyasidan uzoqlashdi. Aynan shu nazariyotchilar inson xatti-harakatlarini biologik tabiatning instinktiv istaklari bilan izohlash mumkin degan fikrni rad etdilar. Ular Freyd atrof-muhit omillarining shaxsiyat rivojlanishiga va psixopatologik ko'rinishlarga ta'sirini ochib bera olmaganligini tan oldilar. Shunga ko'ra, ularning ko'pchiligi Freydning "anatomiya - taqdirdir" degan fikriga qarshi chiqdi. Ularning fikricha, jinslar o'rtasidagi shaxsiy farqlarni faqat ijtimoiy-madaniy ta'sirlar kontekstida tushunish mumkin. Keling, nazariyalari an'anaviy psixoanalizdan sezilarli darajada farq qiladigan ikkita asosiy shaxsni qisqacha ko'rib chiqaylik. Bular Erich Fromm va Karen Xornidir. Bu islohotchilarning ikkalasi ham post-freyddan keyingi psixodinamik tendentsiyaning eng yorqin mavzularini aks ettiruvchi nazariyalarni ilgari surdilar.

Erich Fromm: shaxsning gumanistik nazariyasi

Hech bir nazariyotchi shaxsning ijtimoiy determinantlarini Erich Fromm kabi ifodalay olmagan. Fromm gumanistik tendentsiya vakili sifatida inson xatti-harakatlarini faqat tarixning ma'lum bir davrida mavjud bo'lgan madaniy ta'sirlar nuqtai nazaridan tushunish mumkinligini ta'kidladi. U inson extiyojlari insoniyat tarixi davomida takomillashib borganligi va bu ehtiyojlarning ifodalanishiga turli ijtimoiy tizimlar o‘z navbatida ta’sir ko‘rsatganligiga ishonch hosil qilgan. Fromm nuqtai nazaridan, shaxs tug'ma ehtiyojlar va ijtimoiy normalar va qoidalarning bosimi o'rtasidagi dinamik o'zaro ta'sirning mahsulidir. U birinchi bo‘lib jamiyatdagi odamlarning ijtimoiy jarayon va madaniyatning o‘zini qanday faol shakllantirayotganini sotsiologik tahlil qilish asosida xarakter tiplari nazariyasini shakllantirdi.