1-bob. Shaxs psixologiyasi: fanga kirish

Xulq-atvor javoblarini umumlashtirish
Mishelning bayonotlari ko'plab tadqiqotchilarni shaxsiy xususiyatlar nazariyasini himoya qilishga olib keldi. Masalan, Epshteynning ta'kidlashicha, Mishel tilga olgan ko'plab tadqiqotlar natijalari faqat individual harakatlar yoki alohida holatlarda xatti-harakatlarning bahosi edi va ularni ko'rib chiqish vaziyatning o'zaro barqarorligini etarlicha baholamaslikka olib keladi (Epstein, 1983, 1986). Epshteynning so'zlariga ko'ra, tadqiqotchilar odatda xatti-harakatlarning ma'lum bir turini bashorat qilish uchun mos keladigan shaxsiy xususiyatning zo'ravonlik o'lchovidan foydalanadilar. Xulq-atvor xususiyatlari laboratoriyani bajarish uchun zarur bo'lgan vaqt miqdori yoki odamning donor bo'lish ehtimolini baholash (ballarda) bo'lishi mumkin. Shaxsiy xususiyatning jiddiyligi o'lchovining o'zi o'rganilayotgan xatti-harakatlarning yaxshi prognozchisi bo'lishi mumkin bo'lsa-da, Epshteynning ta'kidlashicha, bu holda bashorat qilish mumkin emas, chunki xatti-harakatlarning yagona o'lchovidan foydalanish juda ishonchsizdir. Epshteynning so'zlariga ko'ra, shaxsiy xususiyatlarning ko'rsatkichlari va xatti-harakatlari o'rtasidagi korrelyatsiya ko'pincha +0,30 to'siqdan kam bo'lishi ajablanarli emas. Muammo shundaki, tadqiqotchilar xatti-harakatlarni to'g'ri o'lchamaydilar. Yechim agregatsiyada (ma'lumotlarning to'planishi).
Tekshiruv protsedurasi sifatida agregatsiya bir nechta misollarda bir xil xatti-harakatlarning yagona o'lchovlarini to'plashni o'z ichiga oladi. Misol uchun, agar tadqiqotchi talabalarning televizor ko'rishga qancha vaqt sarflashlari bilan qiziqsa, u bir necha hafta davomida har kuni kechqurun ularning xatti-harakatlarini kuzatadi. Bu talabalarni bir oqshom tomosha qilishdan ko'ra ko'k ekran oldida qancha vaqt o'tkazishi haqida ancha ishonchli va to'g'ri baho beradi. Ma'lumotlar yig'ilganda, Epshteyn va boshqa dispozitsion personologlar ta'kidlaganidek, shaxsiy xususiyatlar va xulq-atvorni baholash o'rtasida kuchli aloqani topish mumkin. Epshteyn bu masalani to'rtta alohida tadqiqotda ko'rib chiqdi (Epstein, 1979). U turli parametrlar (masalan, fiziologik o'zgaruvchilar, bosh og'rig'i, ijobiy va salbiy his-tuyg'ular, ijtimoiy xatti-harakatlar) uchun sezilarli darajada yuqori barqarorlik koeffitsientlarini oldi, chunki bu parametrlarning keyingi o'lchovlari soni ortdi. Bir qator boshqa tadqiqot ishlari ham shaxsiy xususiyatlar va xatti-harakatlar o'rtasidagi munosabatlarni o'rnatishda agregatsiyaning foydaliligini tasdiqlaydi. (Ushbu mavzu bo'yicha adabiyotlarni ko'rib chiqish uchun Rushton va boshqalar, 1983 ga qarang.)