1. Boshqaruv hisobi. Moliyaviy hisob

123 Kalkulyatsiya nima? KALKULYATSIYA (lot. calculatio, calculo — hisoblayman, hisob-kitob) — mahsulot birligi yoki bajarilgan ish tannarxini hisoblab chiqarish. Kalkulyatsiya tannarx boʻyicha reja yoki hisobotning asosiy koʻrsatkichlaridan biri hisoblanadi. Korxonada aniq bir turdagi mahsulot birligini i. ch. va sotish boʻyicha, shuningdek, xalq xoʻjaligining sanoat, transport va b. tarmoqlarida ish birligini (tashish, taʼmirlash va b.) bajarish uchun qilingan xarajatlarni pul shaklida ifoda etadi. Kalkulyatsiya quyidagi turlarga boʻlinadi: reja Kalkulyatsiyasi (ilgʻor ishlab chiqarishni va mehnatni tashkil etishning ilgʻor usullarida mehnat sarflari meʼyorlari asosida tuziladi). Bunday Kalkulyatsiya navbatdagi davr uchun (yil, chorak) ayrim mahsulotlarning oʻrtacha tannarxini belgilashda qoʻllaniladi, ulgurji narxni belgilashga asos boʻladi; hisobot K. (xatga olish maʼlumotlari asosida hisoblanadi, reja vazifalari bajarilishini nazorat qilish uchun tuziladi, amaldagi xarajatlar darajasini koʻrsatadi); normativ Kalkulyatsiya (i. ch. vositalari va ish vaqtidan foydalanishning mavjud meʼyorlari asosida tuziladi); l o y i ha Kalkulyatsiya (boshqa koʻrsatkichlar bilan bir qatorda kapital qoʻyilmalar va yangi texnikaning iqtisodiy samaradorligini aniqlashda qoʻllaniladi). Shuningdek, tannarx Kalkulyatsiyasi ishlab chiqarish, toʻliq, tarmoq va b. K. larga boʻlinadi.
124 Tuzilish vaqtiga qarab kalkulyatsiya qanday turlarga boʻlinadi?
Kalkulyatsiya –bu xo‘jalik aktivlarining sotib olish, ishlab chiqarish va sotish qiymatlarini hisoblab topish usuli. Korxona aktivlarini baholash negizida quyidagi qiymat turlari yotadi: 1.Boshlang‘ich qiymat – bu aktivlarni sotib olish, qurish, ishlab chiqarish va boshqa yo‘llar bilan kelib tushgan vaqtida shakllangan qiymati. Ushbu qiymat o‘z ichiga aktivlarni sotib olishga, qurishga va ishlab chiqarishga ketgan harajatlarni oladi. Bepul kelib tushgan aktivlarning boshlang‘ich qiymati komissiya tomonidan ekspert yo‘li bilan topiladi. 2.Qoldiq qiymat – bu aktivlarning boshlang‘ich qiymatidan foydalanish davrida jamlangan eskirish summasini chegirishdan keyin qolgan qiymati. 3.Sof sotish qiymati - bu aktivning sifati, holati, shuningdek bozordagi talab va taklifdan kelib chiqgan holda shakllangan qiymati. Ushbu qiymat yuqorida keltirilgan qiymat turlaridan kam ham, ko‘p ham bo‘lishi mumkin.