1. Boshqaruv hisobi. Moliyaviy hisob

125 TMZ baholanishi qanday? Tovar-moddiy zaxiralar dastlab tannarxi bo'yicha baholanadi. Keyinchalik, TMZning sof sotish qiymati (NRV) va uning tannarxi orasida, qay biri pastroq qiymatga ega bo’lsa, o’sha qiymat bo’yicha baholanishi kerak. Tannarxga quyidagilarning barchasini kiriting:Xarid narxi (Qo’shimcha qiymat solig’isiz, agar QQSni qaytarib olish yoki ofset/zachet qilish imkoni bo’lsa);Ishlab chiqarish tannarxi (ishlab chiqarishda ishlatiladigan materiallar / sarf materiallari, shuningdek xodimlar xarajatlari, kommunal xizmatlar va amortizatsiya kabi xarajatlar);Yetkazib beruvchidan sizning omboringizga TMZni olib kelish uchun transport xarajatlari;Bojxona to'lovlari va yig'imlari va boshqa amaldagi soliqlar (QQS kabi qaytarib olinadigan yoki ofset/zachet qilinadigan soliqlar bundan mustasno);TMZni sizning manzilingizga va kerakli holatiga olib kelish uchun sarflangan har qanday boshqa to'g'ridan-to'g'ri xarajatlar;
126 Asosiy vositalarning boshlangʻich qiymati qanday aniqlanadi?
Asosiy vositalarning harakati to’g’risidagi hisobot ma’lumotlarininghaqiqiyligi va aniqligi ko’p jihatdan boshlang’ich (qayta tiklash) qiymat va yig’ilganamortizatsiya (eskirish) miqdori summalarining to’g’ri aniqlanishiga bog’liq.Ma’lumki, ushbu ma’lumotlarning manbai korxonada yuritiladigan buxgalteriyahisobi schyotlari hisoblanadi. Hisobotda boshlang’ich (qayta tiklash) qiymat to’g’risidagi ma’lumotlarquyidagi to’rtta ko’rsatgichni o’z ichiga oladi:yil boshiga qoldiq;yil davomida kelib tushgan asosiy vositalarning boshlang’ich qiymati;yil davomida chiqib ketgan asosiy vositalarning boshlang’ich qiymati;yil oxiriga qoldiq. Asosiy vositalarning yil boshiga boshlang’ich qoldiq qiymati hisobotining 3-xonasida o’z aksini topadi va uni to’ldirish uchun ma’lumotlar asosiyvositalarnihisobgaoluvchi quyidagi schyotlardan olinadi:0110«Yer»;0111«Yiobodonlashtirish»;0112-«Uzoq muddatli ijara shartnomasi bo’yicha olingan asosiy vositalarniobodonlashtirish»;0120-«Binolar, inshootlar va uzatuvchi moslamalar»;0130-«Mashina va asbob-uskunalar»;0140-«Mebel va ofis jihozlari»;0150-«Kompyuter jihozlari va hisoblash texnikasi»;0160-«Тransport vositalari»;0170-«Ishchi va mahsuldor hayvonlar»;0180-«Ko’p yillik o’simliklar»;0190-«Boshqa asosiy vositalar»;0199-«Konservatsiya qilingan asosiy vositalar».Asosiy vositalarning yil boshida boshlang’ich (qayta tiklash) qiymati joriyyilda tuzilgan korxonalarda ko’rsatilmaydi. Oldingi yillardan faoliyat yuritibkelayotgan korxonalarda esa ushbu ko’rsatkich oldingi yilning hisobotidan, ya’niasosiy vositalarning yilning oxirgi kuniga bo’lgan boshlang’ich (qayta tiklash)qiymati ko’rsatiladi.Ammo hisobotning 3-xonasini to’ldirishdan oldin asosiy vositalarni hisobgaoluvchi schyotlarning sintetik va analitik schyotlari ma’lumotlari sinchiklabtekshirilishi hamda ularning ma’lumotlarining bir-biriga mos kelishi aniqlanishilozim. Shundan so’ng yuqoridagi keltirilgan 0110 – 0199 schyotlarinin yil boshigabo’lgan qoldig’i bilan oldingi yil hisobotining yil oxiriga bo’lgan ma’lumotlarimustahkamlanishi lozim. Ular bir-biriga mos kelsa va hech qanday farq aniqlanmasa,bu ma’lumotlarni joriy yil hisobotining 3-xonasiga o’tkazish mumkin. Umumanushbu hisobot shaklining 3-xonasi to’ldirish uchun zarur ma’lumotlarni tayyorlashjarayoni quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi:1-bosqichda asosiy vositalarning har biri uchun yuritiladigan hisob kartochkalari ma’lumotlari analitik hisob ma’lumotlariga mos kelishi tekshiriladi.Chunki korxonalarda hisob kartochkasi har bir asosiy vosita uchun alohida kiritilsa,analitik hisob asosiy vositalarning hisob kartochkalari ma’lumotlari bilan analitikhisob ma’lumotlarining bir-biriga mosligi tekshirilishi lozim.2-bosqichda analitik hisob ma’lumotlari bilan asosiy vositalarning har birguruhi uchun ochilgan su’yektlar ma’lumotlari tekshirilishi lozim. Uchinchibosqichda esa su’yektlarning yil boshiga qoldiq summasi bilan o’tgan yilhisobotining yil oxiriga bo’lgan boshlang’ich (qayta tiklash) qiymati taqqoslanadi.Ularning tengligi ta’minlansa, bu ma’lumotlarni hisobotga kiritish mumkin.Joriy yilda kelib tushgan asosiy vositalarning boshlang’ich (qayta tiklash)qiymati hisobotning 4-xonasida ko’rsatiladi. Yil mobaynida kelib tushgan asosiyvositalarning boshlang’ich (qayta tiklash) qiymatini hisobotga kiritishdan oldin ushbuma’lumotlarning haqiqiyligi va aniqligi tekshirib ko’rilishi lozim. Ma’lumotlarnitekshirish jarayonida asosiy e’tiborni quyidagilarga qaratilishi lozim.
127 Auditorga buxgalter soliq hisob-kitoblarining birlamchi variantini tekshirishga berdi, tuzatilgan soliq hisob-kitobi borligini auditor hisob registrlari yozuvlarini taqqoslashda topib oldi. Qaysi tamoyilni buxgalter buzdi? . Aniqlilik tamoyili. Bu tamoyil hisobda aks ettirilgan har bir summani qat‘iy hujjatli asosga ega bo‗lishligini bildiradi.