1. Botanika o‘simliklar haqidagi fan

«Botanika» fanining asosiy bo‘limlari. «Botanika» fani bir-biri bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan bir qancha bo‘limlami o‘z ichiga oladi.
Jumladan, o‘simliklar morfologiyasi o‘simliklar organ- larining tashqi tuzilishini o‘rganadi. O‘simliklar anatomiya- si o‘simliklaming ichki tuzilishini, o‘simliklar fiziologiyasi o‘simliklardagi hayotiy jarayonlami: nafas olish, fotosintez, mineral moddalaming qabul qilinishi, suv bug‘latish kabi jara­yonlami o‘rganadi. O‘simliklar sistematikasi o‘simliklaming kelib chiqishi va belgilari asosida ulami alohida guruhlarga birlashtiradi, ya’ni klassifikatsiya qiladi. O‘simliklar em- briologiyasi o‘simliklaming ko‘payish a’zolarining tuzili- shi, ko‘payish bilan bog‘liq jarayonlami o‘rganadi. O‘sim- liklaming Yer sharida tarqalish qonuniyatlarini o‘rganadigan bo‘lim geobotanika deyiladi. O‘simliklaming tashqi muhit bilan bo‘lgan munosabatlaridagi qonuniyatlami va tashqi muhit omillarining o‘simlikka ta’sirini o‘simliklar ekolo- giyasi o‘rganadi. Paleobotanika qazilma o‘simliklar to‘g‘- risidagi fandir. Algologiya suvo‘tlaming, briologiya yo‘sin- laming, lixenologiya lishayniklaming tuzilishi, hayot kechi- rishi, tarqalishini o‘rganadi.
O‘simliklar tirik organizmlardir. Ular barcha tirik orga- nizmlar kabi hujayralardan tashkil topgan. O‘simliklar oziq- lanadi, nafas oladi, ta’sirlanadi, o‘sadi, rivojlanadi, ko‘payadi.
O‘simliklaming tabiatdagi ahamiyati. Jonli tabiatni o‘simliklarsiz tasawur etib bo‘lmaydi. Yashil o‘simliklar fotosintez jarayonida organik moddalami hosil qiladi. Bu organik moddalar tirik organizmlar uchun oziq manba- yidir. Fotosintez jarayonida tirik organizmlaming nafas olishi uchun zarur kislorod ajralib chiqadi. O‘simliklar havoni kislorod bilan boyitib, havodagi karbonat angid- rid gazini yutadi. O‘simliklar tuproqning unumdorligini oshiradi va uni yemirilishdan saqlaydi hamda tuproq hosil bo‘lishida ishtirok etadi. Aksariyat o‘simlik turlari: shuvoq, yantoq, beda, sebarga, izen, keyreuk, saksovul, javdar kabi o‘simliklar chorva mollari uchun to‘yimli ozuqa hisoblanadi.
O‘simliklaming odamlar hayotida tutgan о‘mi benihoya katta. Ulardan odamlar uchun oziq-ovqat mahsulotlari, ki- yim-kechak, qurilish materiallari, uy-ro‘zg‘or buyumlari, qog‘oz, dori-darmon va boshqa mahsulotlar tayyorlanadi.
O‘simliklar hayotimiz ko‘rki va tabiat go‘zalligidir. Hovliga, maktab tajriba dalasi va istirohat bog‘lariga ekilgan rang-barang gullar, mevali hamda manzarali o‘simliklami Ko‘rib bahri dilingiz ochiladi.


2. Gulli о’simliklar bilan umumiy tanishish.
Yer yuzida gulli o‘simliklaming 250 mingdan ortiq turfi ma’lum. Bu o^’simliklar o‘ziga xos belgilari bilan bir-biridan farq qiladi. Gulli o^’simliklarning hammasi ham o‘z hayoti davomida gullab meva tugadi. Ular ildiz, poya, barg, gul, mevadan tashkil topgan bo‘ladi (1-rasm).
Наr bir o^’simlik turining o‘ziga xos ajoyib xossalari bor. 0^’simliklaming xilma-xilligini aks ettiruvchi misollar juda ko‘p. Bularga Seyshel orolidagi o’n yil-lar mobaynida pishib yetiladigan, og‘irligi 25 kg ga yetadigan Seyshel palmasi yong’oqlari_, tana-sida 200 l gacha suv saqlaydigan Meksika kaktuslari, Kanar orollarida 6000 yilgacha umr ko‘radigan ajdar daraxtlari, Sumatra orolidagi diametri 1 m ga yetadigan Ourttana rafleziya kabi ulkan gullar misol bo'ladi.
1-rasm
Bunday ajoyibotlar o‘lkamizdagi o‘simliklar orasida ham ko’plab topiladi. Masalan, jazirama issiqqa bardosh berib, qum uyumlarida o‘sadigan_} barglari arang ko⁴rinadigan saksovul va qandim, poyasi suv tagida bo’lib, guli suv yuzasida ochiladigan nilufar, hasharotlar bilan oziqlanadigan suv qaroqchisi, tabiat ko’rki bo‘lgan qizil lola, ko‘zagul, sallagul, chinnigul va jumagullar, noyob mevali o‘simliklardan pista, bodom, safsanlar, tabobatda ko‘p ishlatiladigan chakanda, isiriq, na’matak, suvqalampir va boshqalar o’simliklar dunyosining ajoyib vakillaridir.
Gulli o‘simliklarning xilma-xilligi ekologik sharoit- ning o‘zgarishi bilan bog‘liq. Ular million yillar mobay- nida o‘zgarib, yangi muhitga, sharoitga moslasha borgan. Sharoit o‘zgarishi bilan o‘simliklarda yangi muhitga xos belgilar paydo bo‘lgan va bu belgilar vaqt o‘tishi bilan se- kin-asta mustahkamlangan (irsiylashgan). Natijada maxsus sharoitlarga moslashgan yangi o‘simliklar (turlar, turkumlar, oilalar) paydo bo‘lgan. Yangi sharoitga moslasha olmagan o‘simliklar yo‘qolib ketgan.
0‘simliklar tashqi muhit sharoitiga moslashib, asta-sekin murakkablashib borib, ularda ikki xil organlar paydo bo‘lgan.

1.