1. Bozor mexanizmi va uning elementlari Bozor

3-rasm. Taklif egri chizig‘i
Aksariyat bozorlar uchun taklif egri chizig‘i o‘sib boruvchi xarak­terga ega, chunki bozordagi narx qanchalik yuqori bo‘lsa, ishlab chi­qaruvchi firmalar mazkur tovarni ko‘proq ishlab chiqarish va sotishni istaydilar. Narxlarning yanada yuqorilab borishi firmalarga qo‘shim­cha ishchi kuchi olish evaziga o‘z ishlab chiqarishlarini yanada ken­gaytirish va daromadlarini oshirishlariga turtki bo‘ladi.
Taklif xajmi va narxi o‘rtasidagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liqlik tak­lif qonuni deyiladi.
Agarda biror-bir tovarga bo‘lgan narx o‘sib borsa va bunda boshqa parametrlar o‘zgarmas xolda qolsa, unda mazkur tovarga bo‘lgan taklif xajmi oshib boradi.
Taklif qonuni universal xarakterga ega emas, bozor sharoitida ayrim istisnolar ham bo‘lishi mumkin.


4-rasm. Taklif egri chizig‘ining o‘zgarishi
Taklif xajmining o‘zgarishi – ko‘rib o‘tilayotgan tovarning narxini o‘zgarishi va bozor kon’yunkturasining boshqa omilarining o‘zgarmagan holatida taklif egri chizig‘ining o‘zgarishi tushuniladi.
Taklifning o‘zgarishi – tahlil qilinayotgan tovarning narxini o‘z­gar­mas holatida yuqoridagiga qarama-qarshi, ya’ni, boshqa narxga bog‘­liq bo‘lmagan omillarning o‘zgarishi tushuniladi.
Taklifning narxga bog‘liq bo‘lmagan omillariga quyidagilarni ki­ri­­tish mumkin:

1. 
   Ishlab chiqarish xarajatlari
   
2. 
   Soliqqa tortish darajasi
   
3. 
   Ishlab chiqrishning texnologik darajasi
   
4. 
   Ishlab chiqaruvchilarning iqtisodiy kutishlari (istiqbollari)
   
5. 
   Ishlab chiqaruvchilar soni
   
6. 
   Raqobatchi tovarlarga bo‘lgan narxlar
   

4. Talab va taklif muvozanati
Bozor muvozanati – iqtisodiy subyektlarni qoniqtiradigan va unga xech qanday o‘zgartirish kiritishni talab etmaydigan bozor xolati.
Talab yoki taklifning narxga ta’sir ko‘rsatmaydigan omilari ta’siri natijasida muvozanatning birlamchi parametrlari o‘zgarishi va yangi darajaga chiqishi mumkin. Erkin sharoitida bozor mexanizmi muvo­zanat shakllangunga qadar narxlar o‘zgarishini ta’minlab turadi. Mu­vo­zanat nuqtasida tovarning defisiti ham ortiqchasi ham, narxlar tomonidan bosim ham bo‘lmaydi. Real bozor sharoitida talab va taklif doimiy ravishda bir-birini taqozo qilib kelmaydi, biroq muvozanatni ta’minlash tendensiyasi mavjud.



Defisit