1. Bozor munosabatlari tizimida kichik biznes va tadbirkorlikning o‘ziga xos xususiyatlari

Reja:
Kirish.
1. Bozor munosabatlari tizimida kichik biznes va tadbirkorlikning o‘ziga xos xususiyatlari.
2. Kichik biznes va tadbirkorlik faoIiyatining tashkiliy-huquqiy asoslari.
3. Kichik biznes va tadbirkorlikning iqtisodiyotda tutgan o’rni.
4. Kichik biznes subyektlarining bankrotligi, yopish tartibi va qayta tashkil etish yollari.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida agrar sanoat majmuasining eng salohiyatli tarmog‘i boigan qishloq va suv xo'jaligi korxonalari, bozor munosabatlarini joriy etish iqisodiyotida alohida o'rinni egallaydi. Qishloq va suv xo'jalik korxonalarida yer, suv va boshqa ishlab chiqarish vositalari hamda dehqon mehnati bilan bogiiq boigan iqtisodiy munosabatlar, agrar munosabatlaming asosini tashkil etadi. Bu munosabatlar bozor tizimida yangicha m a’nomazmunga ega. Agrar munosabatlaming markazida qishloq va suv xo'jalik korxonalari va ulaming ichki birlamchi bo'g'inlari - fermer, dehqon, xususiy tadbirkor shaklida ish yurituvchi mehnatkashlar guruhi, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatini ko'rsatadi. Bozor tizimida, qishloq va suv xo'jalik korxonalari eng asosiy hal qiluvchi faoliyat doirasi bo'libgina qolmay, balki yer, suv va boshqa ishlab chiqarish vositalaridan samarali foydalanish vositasi hamdir. Qishloq va suv xo'jaligida ishlab chiqarishini cashkil etishning uch omili bo'lib, ular quyidagilardan iborat:

1. Mehnat - bu kishilaming qishloq xo'jalik mahsulotlari ishlab chiqarish jarayonidagi maqsadga muvofiq faoliyati bo'lib, ular har qanday korxona faoliyatining asosini tashkil etadi;
2. Mehnat ashyolari — tovar mahsuloti ishlab chiqarish (xizmat ko'rsatish) uchun inson faoliyatiga yo'naltirilgan vositalar (obyektlar) tushuniladi;
3. Mehnat vositalari - mashinalar, mahsuldor mollar, uskuna va qurilmalar, ish qurollari va boshqa texnologik ishlanma turlari, ish joyining tashkiliy ta’minoti va boshqalar. Mehnat ashyolari va mehnat vositalari o'zaro birgalikda ishlab chiqarish vositalarini tashkil etadi, ular ishlab chiqarishning moddiy-texnikaviy asosidir. 6 Ammo bu moddiy omiilarga ish kuchi (odam mehnati) ta’sir ctmas ekan, ular «jonsiz» narsalar bo‘lib qolaveradi, ishlab chiqarish sodir bo'lmaydi, ya’ni moddiy ne’mat yaratilmaydi. Ishlab chiqarish vositalari va ish kuchi o'zaro bog'liklikda ishlab chiqaruvchi kuchlarini tashkil etadi. Ular har qanday jamiyat laraqiyotining kuchli omili hisoblanadi. Ishlab chiqarish mehnat rcsurslari, mehnai quroli va mehnat predmetining harakatidan paydo bo'ladi. Ularni maqsadga muvofiq joylashtirish hamda ulardan unumli foydalana bilish bozor tizimida faoliyat ko'rsatayotgan kichik biznes va tadbirkorlik korxonalarining ravnaqi va iqtisodiy yuksalishi uchun asosiy shart-sharoitlardan biri bo‘ladi Mamlakatimiz ijtimoiy-iqtisodiy faoliyatini rivojlantirishda iqtisodiy islohotlar strategiyasini belgilab olishda, davlatimiz rahbari tomonidan ishlab chiqilgan besh tamoyil, iqtisodiyotni siyosatdan ustivorligi, davlatni bosh islohotchi bo‘lishi, qonun ustuvorligi, faol ijtimoiy siyosat va bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o‘tish asos qilib olindi. Oxirgi yillarda mamlakatimizda tadbirkorlik va kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirish to‘g‘risida ijobiy yutuqlarga erishmoqda. Lekin bu borada o ‘z yechimini topmagan muammolar bo‘lib, kichik biznes korxonalarini tashkil etish, faoliyatini boshqarish, biznes reja, moliyalashtirish, jarayonini hamda yetarli tajribaga ega emasligini hisobga olib “Kichik biznes va tadbirkorlik” iqtisodiy lan sifatida o‘rganishni taqazo etadi. “Kichik biznes va tadbirkorlik” fani kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatini ijtimoiy va iqtisodiy jihatdan o ‘rgatadi. Fanining asosiy maqsadi kichik biznes tadbirkorlik korxonalarini rivojlantirish, biznes faoliyatini tashkil etish, boshqarish, bozor munosabatlarini shakillantirishdan iborat.
Respublika ijtimoiy iqtisodiy-rivojlanishi bozor munosobatlariga asoslangan bo‘lib mulkchilik munosobatlarida shakllanmoqda. Ijtimoiy ishlab chiqarishda nodavlat sektorining ulushi ortib unda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning tez sur’atlarda o‘sib borishi kuzatilmoqda. Respublika Prezidenti tomonidan kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirishga katta e’tibor berilmoqda. Tadbirkorlik - ijtimoiy-iqtisodiy natijaga erishish maqsadida tovarlar va xizmatlami ishlab chiqarish va ayirboshlashni tashkil etish bo‘yicha mulkdorlaming yoki ular vakillarining ongli va maqsadli iqtisodiy faoliyatidir. 0 ‘zbekiston Respublikasi “Tadbirkorlik to‘g‘risida” gi qonunida (1992-y.) tadbirkorlikka quyidagicha ta’rif berilgan: “Tadbirkorlik - mulkchilik subyektlarining foyda olish maqsadida tavakkal qilib va mulkiy javobgarlik asosida amaldagi qonunlar doirasida tashabbus bilan iqtisodiy faoliyat ko‘rsatishdi”. Tadbirkorlikning mohiyati shundan iboratki birinchidan, 0 ‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi (1992-y.) va 0 ‘zbekiston Respublikasida “Tadbirkorlik to‘g‘risidagi” qonunga muvofiq balog‘at yoshiga yetgan har bir fuqaro o‘z mulki asosida yoki mulk egasining vakolati asosida o‘z ixtiyori bilan qonunga zid bo'lmagan faoliyat turi bilan shug‘ullanishi mumkin. Ikkinchidan, tadbirkorlik faoliyatini tanlash, uni tashkil etish va rivojlantirish davlat va jamiyat ahamiyatiga ega bo'lmasdan, balki erkin tanlanadigan faoliyatdir. 11 Tadbirkorlik faoliyatining uch turi bo‘lib, unga mos ravishda tadbirkorlaming 3 guruhini alohida ko‘rsatish mumkin: 1. Yangi tovar yoki xizmat loyihasini tashkil etish. Tadbirkorlikning bu turi bilan intellektual mulk egalari innovatsiya tadbirkorlari shug‘ullanadi. 2. Tovar ishlab chiqarishni tashkil etish bilan shug‘ullanuvchi tadbirkorlar. Tadbirkor tovami sotish, qayta sotish va tijorat ishlarini tashkil etish bilan shug‘ullanadi. 3. Maqsad jihatidan tadbirkorlikning ikki turi bo‘lib: a) foyda olishni, iqtisodiy samaraga erishishni maqsad qiladi; b) ijtimoiy samaraga (masalan, tabiat muhofazasi, yosh avlod tarbiyasi, sogiikni saqlash) erishishni maqsad qilib qo‘yadigan turlarini ko‘rsatish mumkin. Tadbirkorlikning o ‘ziga xos xususiyatlari bo‘lib ular quyidagi lardan iborat: shug‘ullanayotgan soha bo‘yicha ilm, bilim saviyaga egaligi; tavakkalchilikka asoslangan qarorlar qabul qilish bo‘yicha tashabbuskorlik qobiliyati; iqtisodiy jarayonlami chuqur fikrlay olish; qonunlardan samarali foydalanish; innovatsiyalami amaliyotga qo‘Hash; maqsad sari intilish; tashkilotchilik; tejamkorli bo‘lish, o‘z so‘zining ustidan chiqish; ruhiy pok va halol; jamoasi uchun fidoyi kurashuvchan bo‘lishi kerak. ' Tadbirkorlikni rivojlantirish uchun quyidagi shart-sharoitlar talab etiladi: Mulkiy munosabatlar bozor iqtisodiyoti sharoitida uch jihati bilan belgilanadi: egalik qilish, ya’ni mulk egasi sifatida mulkka to‘la xo'jayinlik qilish, sotish, (ijaraga berish), hadya etish; Mulkdan foydalanib turish, ya’ni mulk egasining nazorati asosida m a’lum shart va to‘lov evaziga mulkdan vaqtincha foydalanish; Tadbirkor o‘z qobiliyatini ko‘rsatish uchun quyidagi iqtisodiy erkinliklami; mahsulot assortimenti turlarini va ishlab chiqarish usulini tanlash erkinligi; hamkorliklami mustaqil tanlash; mablag1 lami qonunga zid bo‘lmagan sohalarga mustaqil sarflash erkinligini beradi. Bozoming ochiqligi, ya’ni tovarlar, sarmoyalar, m a’lumotlar, ish kuchi, xom-ashyolardan foydalanish uchun to‘siqlar yo‘qligi.
Bozor munosabatlari tizimida kichik biznes va tadbirkorlikning o‘ziga xos xususiyatlari: ishlab chiqarish hajmi, ishlovchilaming soni va qaysi sanoat tarmog‘iga tegishli^gi tadbirkorlik shakli sifatida namoyon boMadi. Xorijiy tadqi^tehdar, kichik bizns korxonaiari deb, ishlovchilar soni 500 kishi va savdo-sotiq hajmi 20 min. dollardan oshmagan firmalami kiritadilar. Ammo bu ko‘rsatkichlar, 0 ‘zbekiston sharoitida m a’lum darajada shartlidir. Kichik biznes degan nomiga qaramasdan yirik ishlab chiqarish va tijorat faoliyati bo‘yicha davlat iqtisodiyotida miihim ahamiyatga ega.