1. Бозор мувозанати ва мувозанат,нарх

X

• 
  D
  

• 
  Y
  

• 
  E1
  

• 
  E4
  

• 
  E3
  

• 
  E2
  

• 
  TU4
  

• 
  TU3
  

• 
  TU1
  

• 
  TU2
  

• 
  X
  

• 
  X1
  

• 
  X4
  

• 
  X3
  

• 
  X2
  

• 
  

• 
  P1
  

• 
  P2
  

• 
  P3
  

• 
  P4
  

• 
  X1
  

• 
  X2
  

• 
  X3
  

• 
  X4
  

• 
  2. “Нарх-истеъмол” чизиғи ва унинг таҳлили.
  

• 
  Y
  

Нархнинг ҳар қандай ўзгариши, биринчидан: реал даромадни оширади, натижада бюджет чизиғи бир томонлама силжийди ва истеъмолчи сотиб олиши мумкин бўлган неъматлар таркибини ўзгартиради; иккинчидан - нархлар нисбатини ўзгартиради ва бир неъмат (Б) бошқа неъмат билан (А) алмаштирилади.

• 
  Б
  

• 
  Б0
  

• 
  Б1
  

• 
  Б3
  

• 
  Б2
  

• 
  A0
  

• 
  A
  

• 
  A
  

• 
  A3
  

• 
  A2
  

• 
  A1
  

• 
  E1
  

• 
  E2
  

• 
  TU2
  

• 
  E3
  

• 
  TU1
  

• 
  

• 
  

• 
  

• 
  X2
  

• 
  X1
  

• 
  

• 
  

• 
  

• 
  

• 
  

• 
  

• 
  

• 
  

• 
  

• 
  

• 
  

• 
  

• 
  

• 
  Алмаштириш самараси бефарқлик эгри чизиғи устида, унинг дастлабки ва ўзгарган бюджет чизиғига параллел тортилган бюджет чизиғига уриниб ўтган нуқталар оралиғида ётади.
  
• 
  Даромад самарасини топиш учун ўзгарган бюджет чизиғига параллел бюджет чизиғи ўтказамиз ва у дастлабки бефарқлик эгри чизиғига уриниб ўтиши лозим. Даромад самараси мана шу параллел бюджет чизиқларининг бефарқлик эгри чизиқларига уриниб ўтган нуқталари орасида ётади.
  

• 
  3. Нормал ва паст категорияли товарлар учун даромад ва алмаштириш самараси.
  

Даромад самараси - бу неъмат нархи ўзгариши (алмаштириш самараси ҳисобга олинмаганда) натижасида реал даромад ўзгаришининг истеъмолчи талабига таъсиридир. Даромад самараси таъсирида истеъмолчининг реал даромади ошади ва бунинг натижасида харид қуввати ҳам ошади. Алмаштириш самараси - бу нафлилик даражаси ўзгармаганда, товарлар нархидан бирининг ўзгариши муносабати билан истеъмол товарларига бўлган талаб таркибининг ўзгаришидир. Алмаштириш самараси неъмат нархини ўзгариши натижасида Б неъматни қўшимча А неъмат билан алмаштирилишини ифодалайди. Бу алмаштириш бефарқлик эгри чизиғи TU1 бўйича бўлади. Агар товар нормал категорияли товарлар сафига кирса, даромад самараси ва алмаштириш самараси бирга қўшилади, чунки нормал товарларни истеъмол қилиш ҳажми кўпаяди. Агар товар паст категорияли товарларга мансуб бўлса, алмаштириш самарасидан даромад самараси айрилади. Нарх ошиши билан талаб ҳам бир йўналишда ошадиган ёки нарх тушиши билан талаб ҳам пасаядиган товарлар паст категорияли ёки паст сифатли товарлар деб аталади. Бундай товарларни Гиффен товарлари деб аташ қабул қилинган. Гиффен товарларида даромад самарасидан алмаштириш самараси айрилади. Чунки даромад самараси алмаштириш самарасидан ортиқ бўлади.

•