1-dars 1-§. Organik kimyo tarixi. Organik birikmalarning o‘ziga xos xususiyatlari darsning maqsadi

I.Darsning maqsadi:Ta’limiy maqsad: FK1. Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi FK 2. Element va formulalarni kimyoviy tilda ifodalash kompetensiyasi
a)Rivojlantiruvchi maqsad; TK2 Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi — mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olishni, saralashni, qayta ishlashni, saqlashni, ulardan samarali foydalana olishni, ularning xavfsizligini ta’minlashni, media madaniyatga ega bo‘lish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.
TK3 O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi — doimiy ravishda o‘z-o‘zini jismoniy, ma’naviy, ruhiy, intellektual va kreativ rivojlantirish, kamolotga intilish, hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish, kognitivlik ko‘nikmalarini va hayotiy tajribani mustaqil ravishda muntazam oshirib borish, o‘z xatti-harakatini muqobil baholash va mustaqil qaror qabul qila olish ko‘nikmalarini egallashni nazarda tutadi.

b)Tarbiyaviy maqsad; TK5 Milliy va umummadaniy kompetensiya — vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish, badiiy va san’at asarlarini tushunish, orasta kiyinish, madaniy qoidalarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.

TK5 Milliy va umummadaniy kompetensiya — vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish, badiiy va san’at asarlarini tushunish, orasta kiyinish, madaniy qoidalarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.
II.Dars turi:Aralash dars
III.Dars usuli:Aralash Fikrlar hujum.
IV.Dars jihozi:
a)Darslik
b)Tarqatmalar.
V.Tashkily qism;
a)Salomlashish
b)Yo’qlama
c)Siyosiy daqiqa
VI.O’tilgan mavzuni takrorlash uchun savol va topshiriqlar berish.
1. Siklopropan yonishidan 132 g CO2 va 108 g H2O hosil bo‘lsa, sarflangan
kislorod massasini aniqlang.
2. 5,6 g siklobutan yonishidan hosil bo‘lgan CO2 massasini aniqlang.
3. Siklopentan yonishidan 110 g CO2 va 45 g H2O hosil bo‘lsa, sarflangan
kislorod massasini aniqlang.
4. 210 g siklogeksanning xlor bilan reaksiyasidan hosil bo‘lgan monoxlorsiklogeksan
massasini aniqlang.
5. 1,2-dimetil siklopropandagi ikkinchi uglerodning oksidlanish darajasini
toping.
VII. DARS BAYONI:
Tarkibida bitta π bog’ saqlagan ochiq zanjirli uglevodorodlarni etilen
qatori uglevodorodlari deyiladi. Bu qatorga kirgan har bir uglevodorod
molekulasini tarkibida tegishli to’yingan uglevodorod tarkibidan ikkita
vodorod atomiga kam bo’ladi. Alkenlarning umumiy formulasi CnH2n
bo’lib, ularning birinchi vakili etilen hisoblanadi. Etilenning bir valentli
radikali (CH2=CH-) vinil radikali deb ataladi.
Nomenklaturasi.
Alkenlarni sistematik nomenklatura muvofiq nomlashda tegishli alkan
nomidagi “-an” qo‘shimchasini “-en” yoki “–ilen “ qo‘shimchasiga almashtiriladi.
Masalan:
Propan CH3 CH2 CH3
Propen (Propilen) CH3 CH3 CH2 CH2
Alkenlarni sistematik nomenklaturaga muvofiq nomlashda avval asosiy
zanjir tanlanadi. Qo‘shbog‘ asosiy zanjirda bo‘lishi kerak. Asosiy zanjirdagi
uglerod atomlariga raqam qo‘yish qo‘shbog‘ tomondan yoki qo‘shbog‘ga yaqin
tomondan bo‘lishi kerak. Asosiy zanjir raqamlangandan keyin, alkanlarga
o‘xshab yonaki zanjirdagi radikallar alfavit bo‘yicha aytiladi . Oxirida asosiy
zanjir nomi va qo‘shbog‘ni o‘rni raqam bilan ko‘rsatiladi.
Alkenlarni ratsional nomenklaturaga muvofiq nomlashda barcha alkenlar
etilenning hosilasi deb qaraladi. Ya’ni, asos sifatida etilen olinadi.
Masalan: CH3 CH CH2 metiletilen
CH3 CH CH CH3 s i mmetrik dimetiletilen
Alkenlarni galogenli hosilalarini nomlash
Alkenlarni galogenli hosilalarini nomlash, alkenni nomlash kabi bo`lib,
faqat galogenlarni nomi, galogen bog`langan asosiy zanjirdagi uglerod atomini
raqami ko`rsatilgan holda alifbo tartibida yon zanjirdagi uglerod radikallari
bilan bir qatorda aytib o`tiladi.
VIII. Mustahkamlash
Mavzuga oid masala va mashqlar.
1. Quyida berilgan formulalar orasidan alkenlarga tegishli bo’lganini toping.
a) C2H2 b) C6H6 c) C3H8 d) C5H10
2. C4H8 formulaga mos keluvchi alkenlarni xalqaro va ratsional nomenklatura
bo’yicha nomlang.
3. Quyidagi moddalarni formulalarini yozing va ularni ratsional nomenklatura
bo’yicha nomlang. a) penten-2; b) 2-metilbuten-2; c) 2,2-dimetilgepten-3
IX. Uyga vazifa:
4. Alkenlarning umumiy formulasidan kelib chiqqan holda, molekulyar
massasi 84 g ga teng bo’lgan modda tarkibidagi uglerod atomlarining sonini
toping.
5. Quyidagi berilgan moddalarning struktur formulasini yozing: a)
1-brom-3-metilpenten-1; b) 2-etil-3-yodpenten-1; c) 3,4-dimetil-5-xlorgeksen-
1
6. Buten molekulasi tarkibidagi σ va π bog’lar nisbatini toping.