1-dars 1-§. Organik kimyo tarixi. Organik birikmalarning o‘ziga xos xususiyatlari darsning maqsadi

V.Tashkily qism;

a)Salomlashish

b)Yo’qlama

c)Siyosiy daqiqa

VI.O’tilgan mavzuni takrorlash uchun savol va topshiriqlar berish.

5. Tabiiy gazni tarkibidagi metanni yoqish uchun 11,2 l (n.sh.) kislorod sarflangan bo‘lsa, hosil bo‘lgan karbonat angidrid massasini (g) aniqlang.

6. Tabiiy gazni tarkibidagi metanni yoqish uchun 22,4 l (n.sh.) kislorod sarflangan bo‘lsa, hosil bo‘lgan suvning massasini (g) aniqlang.

7. 4 mol metandan olish mumkin bo‘lgan asetilenning hajmini (n.sh.) aniqlang.

8. 67,2 l (n.sh.) metandan olish mumkin bo‘lgan asetilenning massasini (g) aniqlang.

VII. Dars bayoni:

Agar bitta vodorod gidroksil guruh bilan almashsa bir atomli spirt, ikkita vodorod atomi OH guruh bilan almashsa ikki atomli, uchta vodorod almashinsa esa uch atomli spirtlar hosil bo‘ladi.

Uglevodorodlarni tarkibidagi bitta yoki bir nechta vodorod atomlarini gidroksil (OH) guruhga almashinishidan hosil bo‘lgan organik birikmalar spirtlar deyiladi.etandiol - 1,2 CH2CH2 OH propantriol - 1,2,3 CH3 OH metanol (metil spirti) CH3 CH2 OH etanol (etil spirti) (etilenglikol) (glitserin) etandiol - 1,2 CH2` CH2 OH propantriol - 1,2,3 CH2 OH CH3 OH metanol (metil spirti) CH3 CH2 OH etanol (etil spirti) (etilenglikol) (glitserin) Spirtlar ham o‘z gomologik qatoriga ega bo‘lib, bir vakilining tarkibi o‘zidan oldingi va keyingilaridan CH2(metilen)— guruhga farq qiladi. Nomenklaturasi va izomeriyasi. Spirtlar ratsional nomenklatura bo‘yicha radikal nomiga spirt so‘zini qo‘shib o‘qish bilan hosil bo‘ladi.

Sistematik nomenklatura bo‘yicha spirtlarni nomlashda:

1. Gidroksil (OH) guruh tutgan eng uzun uglerod zanjiri asosiy uglerod zanjiri sifatida tanlab olinadi.

2. Asosiy uglerod zanjirini raqamlash gidroksil guruh yaqin tomondan boshlanadi.

3. Spirtlar nomi tegishli to‘yingan uglevodorodlar nomiga «ol» qo‘shimchasini qo‘shib o‘qiladi.

4. Eng so‘ngida gidroksil guruh qaysi uglerod atomida turganligi raqam bilan ko‘rsatiladi:

Alkan molekulasidagi bitta vodorod atomini gidroksil (OH) guruhga

almashinishi natijasida hosil bo‘lgan organik birikmalarga to‘yingan bir

atomli spirtlar deyiladi. Ular CnH2n+1OH umumiy formulaga ega.

To`yingan bir atomli spirtlar

Spirt formulasi Ratsional nomenklatura Sistematik nomenklatura

CH3OH metil spirti metanol

C2H5OH etil spirti etanol

C3H7OH propil spirti propanol

C4H9OH butil spirti butanol

Spirtlarda gidroksil guruh birlamchi uglerod atomiga bog‘lansa birlamchi

spirt, ikkilamchi uglerod atomiga bog‘lansa ikkilamchi spirt va

uchlamchi uglerod atomiga bog‘lansa uchlamchi spirt deyiladi.

birlamchi spirt ikkilamchi spirt uchlamchi spirt

2 - metilpropanol-2

Olinish usullari. Spirtlar, asosan, quyidagi usullarda olinadi:

1. Murakkab efirlarni gidroliz qilib olinadi:

2. Galoid birikmalarga ishqorlarning suvli eritmasi ta’sir ettirib olinadi:

3. Etilen uglevodorodlarga temperatura va katalizator – sulfat kislota

ishtirokida suv ta’sir ettirib olinadi(Gidratlash reaksiyasi):

Etilenning gomologlari gidratlanganda ikkilamchi yoki uchlamchi spirtlar

ham hosil bo‘lishi mumkin. Alkenlarga suv Markovnikov qoidasiga muvofiq

birikadi. Qo‘shbog‘ tutgan uglerodlarning vodorod atomlari ko‘p bo‘lganiga

vodorod, vodorodlar soni kam bo‘lgan uglerodga esa gidroksil guruhi birikadi.

Bunda, masalan, propilendan ikkilamchi propil spirti hosil bo‘ladi:

4. Sanoatda metanol sintez gazi (CO+2H2)dan olinadi. Reaksiya yuqori

harorat, bosim va katalizator ishtirokida boradi.