Referati topshirdi: Ramatova Zilola. Tekshirdi: Matnazarova Komila. 2021-2022 Mavzu: Spirtlar Reja

XORAZM VILOYATI XONQA TUMANI

41-IDUMNING 10-,,B’’SINF OQUVCHISI
RAMATOVA ZILOLANING KIMYO
FANIDAN YOZGAN
REFERATI

Topshirdi:Ramatova Zilola.

Tekshirdi:Matnazarova Komila.

2021-2022

Mavzu: Spirtlar
Reja:

1.Toyingan bir atomli spirtlar.

2.Ko’p atomli spirtlar.
3.Fenollar va aromatik spirtlar.

Uglevodorodlarning tarkibidagi bitta yoki bir nechta vodorod atomlari-

ning gidroksil (-OH) guruhga almashinishidan hosil bo’lgan organik

birikmalar spirtlar deyiladi.

Agar bitta vodarod gidroksil guruh bilan almashsa, bir atomli spirt , ikki-ta vodarod atomi OH guruh bilan almashsa, ikki atomli ,uchta vodarod almashinsa uchta atomli spirtlar hosil bo’ladi.
CH₃- OH metanol (mrtil spirt)
CH₃-CH₂-OH entanol(etil spirt) CH₂-OH propantriol-1,2,3
CH₂-OH etandiol- 1,2 CH-OH (glitserin)
CH₂-OH (etilengilkol) CH₂-OH

Alkan molekulasidagi bitta vodarod atomining gidroksil (-OH) guruhga

Almashinishi natijasida hosil bo’lgan organic birikmaga to’yingan bir
Atomli spirtlar deyiladi. Ular C_nH_2n+1OH umumiy formulaga ega.
H H
| |
H –C – H _________ H-C- [OH]
| |
H metan H methanol

Spirtlar ham o’z gomologik qatoriga ega bo’lib , bir vakilining

tarkibi o’zidan oldingi va keyingilaridan CH₂ (metilen )- guruhga
farq qiladi.
Nomenklaturasi va izomeriyasi. Spirtlar nomi ratsional nomenklatura
Bo’yicha radikal nomiga spirt so’zini qo’shib o’qish orqalu hosil bo’ladi.
CH₃OH metil spirti
C₂H₅OH etil spirti
C₃H₇OH propil spirit
Sistematik nomenklatura bo’yicha spirtlarni nomlashda :
1.Gidroksil (-OH) guruh tutgan eng uzun uglerod zanjiri sifatida tanlab
olinadi.
2.Asosiy uglerod zanjirini raqamlash gidroksil guruh yaqin tomondan
Boshlanadi.
3.spirtlar nomi tegishli to’yingan uglevodorodlar nomiga “ol” qo’shim-chasini qo’shib o’qiladi .
4.Eng so’ngida gidroksil guruh qaysi uglerod atomida turganligi raqam
bilan ko’rsatiladi:

OH

1. 
   | 2 3 4
   

CH₂ - CH-CH₂ –CH₃
|
CH₃ 2-metilbutanol-1

Spirt formulasi	Ratsional nomenklatura	Sistematik nomenklatura
CH3OH	Metil spirit	Methanol
C2H5OH	Etil spirti	Etanol
C3H7OH	Propil spirit	Propanol
C4H9OH	Butil spirti	Butanol

Spirtlarda gidroksil guruh birlamchi uglerod atomiga bog’lansa birlamchi spirt , ikkilamchi uglerod atomiga bog’lansa ikkilamchi

spirt va uchlamchi uglerod atomiga bog’lansa uchlamchi spirt
deyiladi.

CH₂ –CH₂ -CH₂ –CH₃

|
OH butanol- 1 , birlamchi spirt

CH₃ –CH – CH₂ –CH₃

|
OH butanol -2, ikkilamchi spirt

Olinish usullari. Spirtlar , asosan, quyidagi usullarda olinadi:

1.Murakkab efirlarni gidoliz qilib olinadi:
O H₂SO₄
CH₃-C – O – C₂H₅ + HOH ________ CH₃COOH + C₂H₅OH
Etilatsetat sirka kislota etanol
2. Galoid birikmalarga ishqorning suvli eritmasi ta’sir etirilib olinadi.
Ishtirokida suv ta’sir ettirilib olinadi(Gibridlanish reaksiyasi):
CH₂= CH₂ + H₂O _______ CH₃ – CH₂ - OH
4.Sanoatda methanol sintez gazi (CO +2H₂) dan olinadi .Reaksiya
Yuqori harorat ,bosim va katlizator ishtirokida boradi.

Suv molekulasining ajralib chiqishi bilan betadigan reaksiyalarga

Degidratlanish reaksiyasi deyiladi.
Tarkibida bir nechta gidroksil guruh tutgan organic moddalarga ko’p

Ular to’yingan uglevodoroddagi bir nechta vodorod atomi o’rniga

bir nechta gidroksil guruhlari almashinishidan hosil bo’ladi.