Referati topshirdi: Ramatova Zilola. Tekshirdi: Matnazarova Komila. 2021-2022 Mavzu: Spirtlar Reja

Izomeriyasi va nomenklaturasi: Sistematik nomenklatura bo’yicha 2
atomli spirtlarni nomlashda tegishli uglevodrod nomiga “diol”
qo’shimchasi qo’shiladi va gidroksil guruh tutgan uglerod atomlari
raqamlar bilan ko’rsatiladi:
H etan H H etandiol-1,2
| | |
H- C – H H- C -- H –C – O -H
| __________ | ________ |
H- C - H H - C -- H –C – O – H
| | |
H H H - C – O – H

H propan H H propandiol – 1, 2

| | |
H - C - H H - C - H – C – O -H
| | |
H - C - H ________ H - C - ________ H – C - O -H
| | |
H – C - H H - C - H – C - H
| | |
H H H

Agar etam han molekulasidagi 2ta vodarod atomini gidroksil guruhga

slmashtirmasak, etilenglikol formulasi kelib chiqadi. Bunda
vodorod atomlari turli uglerodlardan olinib, ular o’rniga gidroksil
guruhlar keladi. Etilenglikolni xalqaro nomenklatura bo’yicha etandiol
1 ,2 deb ham nomlasa bo’ladi.
Tarkibida ikkita gidroksil guruhlari bo’lgan spirtlar ikki atomli
Spirtlar deyilari. Masalan, etilenglikol.
Xuddi shunday propan tarkibidagi uchta vidorodni gidroksil guruhlar-ga almashtirmasak , glitsirin formulasi hosil b’ladi. Tabiiyki, turli
Uglerod atomlaridagi vodorodlarni hosil qilamiz. Glitserin xalqaro nomenklatura bo’yicha propantriol-1,2,3 deb ham nomlanadi.
CH₂ – OH
CH - OH Prapantriol -1,2,3.
CH₂ - OH ‘Glitserin’
CH₂(OH)CH(OH)CH₂(OH)

Uchta vodorod atomi gidroksil guruhlarga almashgan uglevodorodlar uch atomli spirtlar deyiladi .Bularga glitserin misol bo’ladi.

alohida uglerod atomlariga birikkan bo’ladi. Ikkita gdroksil guruh bir uglerod atomiga birikkan spirtni hosil qilib bo’lmaydi ,chunki bunday spirtlar beqaror bo’ladi.
Fizik xossalari. Ko’p atomli spirtlarning vakillari etilenglikol , glitserin va boshqa spirtlar shirin ta’mga ega bo’lgan suyuqlik. Etilehglikol va glitserin suvda yaxshi eriydi. Shirin ta’mli bo’lishi bilan birga etilenglikol zaharli modda hisoblanadi.
Kimyoviy xossalari. Gidroksil guruhga ega moddalar sifatida, ko’p atomli spirtlar bir atomli spirtlarning ko’plab xossalarini o’zida namoyon etadi.
Masalan , natriy metali etilenglikol gidroksil guruhlaridagi vodarodga almashinadi.
CH₂ – OH CH₂ - ONa
| +2Na _________ | + H₂
CH₂ – OH CH₂ - ONa
Glitserinda ham vodarod atomlarining ishqoriy metal atomlariga almashinishinishi kuzatiladi:
CH₂ - O – H CH₂ – O - Na
| |
CH –O – H + 2Na _______ CH – O – Na + 1,5H₂ |
| |
CH₂ – O – H CH₂ – O – Na
Murakkab efir uning uchun tarixiy nomi bo’lmish “Nitroglitserin” keng qo’llaniladi. Nitroglitserin tibbiyotda yuksak kasalliklarni davolashda keng qo’llaniladi.
CH₂ – O – H CH₂- O –NO₂
| |
CH – O –H + 3HNO₃ _______ CH – O – NO₂ + 3H₂O
| |
CH₂ – O – H CH₂ – O – NO₂
Nitroglitserin

Ochiq zanjirli uglevodorodlar kabi aromatic uglevodorodlarning ham gidroksilli hosilalari bor. Bu birikmalarda gidroksil guruhlar yon zanjir-dagi uglerod atomlariga yoki benzol halqasidagi uglerid atomlariga birikkan bo’lishi mumkin .

Tarkibida OH guruh bor bo’lgan aromatic halqali birikmalarni ikki guruhga ajratish mumkin.
1.Gidroksil guruhi benzol halqasidagi uglerodga bevosita birikkan birikmalarni fenollar deyiladi
2.Gidroksil guruh benzol halqasining yon zanjiridagi uglerodga birikishidan hosil bo’lgan birikmalarga aromatic spirtlar deyiladi.