1. Dasturiy ta’minot tushunchasi va turlari

Tizimli dasturiy ta'minot (System software) — kompyutеrning va kompyutеr tarmoklarining ishini ta'minlovchi dasturlar majmuasidir . Tizimli dasturlar ta'minoti deganda avvalo operatsion tizim tushuniladi. Operatsion tizim maxsus dastur , aniqrog’i dasturlar umumiy tizimda jamlashgan bo’ lib, u kompyuter qurilmalarining ishini boshqaradi, turli qurilmalarining boshqa dasturlar tomonidan ishlatilishini tashkillashtiradi, bir necha dasturlarning birgalikda ishlashini xotira qurilmalarida ma’ lumotlarni saqlanishi, ularning xafvsizligi va butunligi ta’minlaydi.
Amaliy dasturiy ta'minot (Aplication program package) — bu anik bir prеdmеt soxasi bo’yicha ma'lum bir masalalar sinfini еchishga muljallangan dasturlar majmuasidir . Kompyuterdan amaliy maqsadda foydalanishimkonini beruvchi, masalan matn tayyorlash, elektron jadvallar bilan ishlash, ma’ lumotlar bazasini yaratish va yuritish, biror fan bo’yicha o’rgatish va sinov ishlarini amalga oshiruvchi dasturlar , grafik va video axborotlarni qayta ishlash, internetdagi Web saydlarni ko’rish uchun mo’ ljallangan Brauzerlar va shunga o’xshash maqsadlarda ishlatiluvchi dasturlar amaliy dasturlardir . Kompyuterlar dasturiy ta’minotining aksariyat qismini amaliy dasturlar tashkil etadi. Dasturlash tеxnologiyasining uskunaviy vositalari — yangi dasturlarni ishlab chikish jarayonida qo’ llaniladigan maxsus dasturlar majmuasidan iborat vositalardir . Bu vositalar dasturchining uskunaviy vositalari bulib xizmat kiladi, ya'ni ular dasturlarni ishlab chiqish(shu jumladan, avtomatik ravishda ham), saqlash va joriy etishga muljallangan.
2. Zamonaviy operatsion tizimda ishlash ko’nikmalarini hosil qilish. (Пуск meyusi, Мой компьютер yorlig’i va h.k.)
Bazaviy dasturiy ta’minotni o’zgartirish texnik jihatidan maqsadga muvofiq hisoblangan holatlarda, operativ xotira mikrosxemalari o’rniga–qayta dasturlanuvchi doimiy xotira (ERROM) qurilmasi ishlatiladi.
2) Tizimli darajadagi dasturiy ta’minot. Tizimli daraja – bu, oraliq darajadagi dasturiy ta’minotdir. Sababi, bu darajada ishlovchi dasturlar, kompyuter tizimida ishlovchi o’zga dasturlarni bazaviy darajadagi dasturlar va bevosita apparat ta’minoti bilan o’zaroaloqasini ta’minlash vazifasini bajaradi. Masalan, hisoblash tizimiga yangi qurilmani ulanishi, boshqa dasturlarni u bilan o’zaroalqasini ta’minlash uchun, tizimli darajada qurilmani dasturi o’rnatilishi lozim bo’ladi.
Aniq bir qurilmalarni o’zaroaloqasini ta’minlovchi aniq dasturlar qurilmalar drayverlari deb ataladi ular tizimli darajadagi dasturiy ta’minotlar tarkibiga kiradi. Boshqa tizimli darajadagi dasturlar sinfi esa foydalanuvchilar bilan o’zaroaloqani ta’minlashga javob beradi. Bu dasturiy vositalar yordamida foydalanuvchilar hisoblash tizimiga berilganlarni kiritadi uni ishlashini boshqaradi va o’ziga qulay bo’lgan shaklda natijalarni oladi.
Bu vositalar foydalanuvchi interfeysini ta’minlash vositalari deyiladi. Kompyuter bilan ishlashdagi qulaylik, ish joyida mehnat unumdorligi bevosita foydalanuvchi interfeysiga bog’liq bo’ladi. Tizimli darajadagi dasturiy ta’minotlar to’plami kompyuterning operatsion tizimi yadrosini tashkil qiladi.

3) Servisli (xizmat) darajadagi dasturiy ta’minot. Bu darajadagi dasturiy ta’minotlar bazaviy darajadagi dasturiy ta’minotlar bilan ham, tizimli darajadagi dasturiy ta’minotlar bilan ham o’zaroaloqa qiladi. Utilitalar deb ataluvchi xizmat ko’rsatuvchi bu dasturlar zimmasiga kompyuter tizimini tekshirish va sozlash ishlarini amalga oshirish yuklat ilgan. Aksariyat hollarda ular tizimli dasturlar funksiyalarini kengaytirishda yoki va yaxshilashda qo’llaniladi.

4) Amaliy darajadagi dasturiy ta’minot. Amaliy darajadagi dasturiy ta’minot o’zida aniq bir vazifani bajaruvchi amaliy dasturlar majmuini mujassamlashtiradi. Tabiiyki amaliy darajadagi dasturiy ta’minotlar va tizimli dasturiy ta’minotlar orasida bevosita o’zaroaloqa mavjud bo’ladi. Dunyoda kompyuter texnikasini jadal rivojlanishi, dasturiy mahsulotlarni ham shunday jadallik bilan rivojlanishiga olib keldi. Dunyoda kompyuterlarni ommaviylashuvini dasturiy ta’minotlarsiz tassavur qilib bo’lmay qoldi. Yirik korxonalarda buxgalteriya hisobini avtomatlashtirish muammosi hozirgi sharoitlarda muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Shuning uchun yirik korxonalardagi BHATi quyidagilarni ta’minlashi zarur:
1. Buxgalteriya hisobi rejalashtirish korxona moliyaviy xo'jalik faoliyatining tahlili, ichki audit vazifalarining butun majmuasini avtomatlashtirilgan holda amalgam oshirish;
2. Korxonadagi bajarilayetgan ishlarning joriy holati haqida tezkor , doimo o 'zgarib turuvchi axborotlarni olish.
3. Birlashtirilgan hollarda ham boshkarish, ham umumlashtirilgan moliyaviy hisobotni olish imkoniyatii yaratish.
Ushbu ta’minlash talablariga javob beruvchi yirik korxonalar BHAT ni markazlashtirilgan boshqaruviga ega hisob tarmoqlarining avtomatlashtirilgan ish joyi majmuasi asosida yaratilishi maqsadga muvofiq. Yirik korxonalarda buxgalteriya hisobi boshqaruvining 2 - darajali, ya’ni tizim boshqaruvi va moliyaviy hisob bo 'yicha tashkil qilinadi. Bunda axborotlar faqat foydalanuvchilar uchun mo 'ljallangan. Boshqaruv hisobning ob’ ektlari smeta, meyornoma, kalkulyatsiya harajatlardir . Boshqaruv hisobning axborotlari ichki foydalanishga ega. Undan ishlab chiqaruvchi boshqarish xodimlari ma’muriyat tomonidan barcha boshqaruv hisobning axborotlari ko’pincha tijorat siri sifatida hisoblanadi.
Moliyaviy hisob axborotlarni umumlashtirish va yiriklashtirish sintez qilishda foydalaniladi. Ushbu hisob axborotlari muayyan davr bo'yicha korxona faoliyatini tezkor ravishda aniqlash, korxonaning hisobot balansi shaklida aktiv va passivlarni umumlashtirishga, mulkiy va moliyaviy faoliyatini tariflashga imkon beradi. Ushbu hisobotdagi axborotlardan tashqari foydalanuvchilar keng foydalanadi, hamda korxona iqtisodini rejalashtirishda va bashoratlashda axborotning iqtisodiy tahlilni olish uchun foydalaniladi. Moliyaviy va boshqaruv hisobining birlamchi ma’lumotlari yagona axborot to 'plamiga asoslangan bo 'lib, buxgalteriya hisobi esa mustaqil yuritiladi, ammo ular o 'zaro bog'langan tizimlardir . Shuning uchun yirik korxonalarda BHAT ni yaratishda, ularni birlamchi hisobga asoslangan tizimchalarga ajratish lozim. BHAT yordamida hisob axborotlarni ishlab chiqish, birlamchi boshqaruv va moliyaviy hisoblari uchta bosqichda olib boriladi. Har bir boskichda hisob axborotlarni yig’ish, ro’yxatga olish, ishlab chiqarishning uslubiyatiga muvofiq iqtisodchi, moliyachi va tahlilchilarning o 'zaro bog'langan avtomatlashtirilgan ish joylari yaratiladi. Avvalgi ish joylarida bajarayotgan vazifa va funksiya bo 'yicha uchastkalarida va bo 'limlarda tashkil qilingan ulardan har biri yoki birlamchi hisob (materiallar tayyor mahsulotlar), tabel hisobi yoki xujalik operatsiyalari (moddiy boyliklar , asosiy vosita), mehnat va ish haqi hisobi bo'yicha uzluksiz ro’yxatga olish va ishlab chiqarish amalga oshiriladigan buxgalteriya hisobining belgilangan ob’ektlari hamda yig’ma hisob va hisobotlar tuzish, tahlil qilish va ichki audit bilan bog'langan.