1. Don jamoa va davlat xujaliklaridan kabul kilish

Namlik buyicha xolati	Yangi xosil donini kabul kilgandan sung 3 oy davomida
turli xaroratli boshka donlar
t<0	0	t<10
Kuruk va urta kuruk Nam Xul	5 kunda 1-marta xar kuni xar kuni	15 kunda 1-marta 15 kunda 1-marta 10 kunda 1-marta	15 kunda 1-marta 5 kunda 1-marta 5 kunda 1-marta	15 kunda 1-marta 2 kunda 1-marta xar kuni

6. Un va yormani saklash.
Un maxsuloti omborda asosan xaltalarda saklanadi. Xaltalar shtabel kilib joylashtiriladi. Shtabellar uz navbatida kuyidagi shakllarni namoyon kiladi:

		1									3
		2								4

rasm. Un xaltalarining shtabellarga joylashtirish sxemasi.

1) 3-lik kilib 2) 5-lik kilib 3) Orasi ochik 4) Kuduk shaklida
joylashtirish. joylashtirish. kilib joylashtirish. joylashtirish.
Kuduk shaklida joylashtirish namligi yukori bulgan joylar uchun muljallangan.
jadval.
Un va yorma maxsulotlari solingan xaltalarning maxsulot namligi va yil fasllaridan boglik xolda joylashtirish.

Ombordagi urtacha xarorat	Namlik
	W < 14	14 < W < 15
Yilning issik vakti ( T > 10o S ) Sovuk vakt (0Sovuk vakt (T<0o S)	10 12 14	8 10 14

Makkajuxori, suli, shuningdek bugdoy, yormalari va makaron uni uchun shtabeldagi katorlar soni 6 dan 10 ta gacha bulishi mumkin.

jadval.
Makkajuxori, suli, shuningdek bugdoy, yormalari va makaron unini shtabellarda joylashtirish.

Ombordagi xavo xarorati	namlik, %
	W < 13	13 < W < 14
t > 10 t < 10	8 10	6 8

7. Uruglik donni kabul kilish va joylashtirish.
Xar xil ekinlarning uruglari (sortli va gibridli) sugurta rezervlari sifatida va perspektiv sortlarni kishlok xujaligiga tadbik etish maksadida davlat resurslariga kelib tushadi. Urim-yigimdan oldin urugchilik xujaliklari don kabul kilish kor­xonalariga navli ekinlarning aprobatsiya aktlarini takdim etishla­ri kerak. Bu xujjatlar ekinlarni aprobatsiya kilish instruksiyalar­ga kattik rioya etgan xolda amalga oshiriladi. Uruglik donlar partiyasi navli va ekilish sifatini tasdiklovchi xujjatlar bilan kabul kilinadi. Ularga urug attestati, urug guvoxnomasi, nav guvoxnomasi va konditsionligi tugrisidagi guvoxnomalar kiradi. Bu xujjatlarsiz don kabul kilinmaydi. Laboratoriya xodimlari xujjatlardagi kursatkichlarning tugriligini tekshiradi. Uruglik donlar maxsus tayyorlangan don saklagichlarda (ular nav tozaligi­ni va konditsiyasini ushlab turishi uchun) saklanadi. Ekin turiga, naviga, navli tozalik toifasiga, uruglik standart sinflari bu­yicha, namligi buyicha aloxida joylashtiriladi. Saklashda uruglar sifatining pasayishiga bir kancha omillar taʼsir kiladi. Yukori namlikka ega bulgan donning jadal nafas olishi natijasida donlar orasidagi bushlikda uglerod dioksid tuplanadi va don xujayralari anaerob nafas olish maxsuloti bulgan etil spirtining taʼsiridan ula boshlaydi. Kuruk uruglar sust nafas oladi. Uni kup katlam bilan xam saklash mumkin. Uruglar sifatining pasayishiga mikroor­ganizmlar, kanalar va xashoratlarning aktiv rivojlanishi katta taʼsir kursatadi.
Urim-yigimdan keyingi urugga ishlov berish urug sifatini baʼ­zi xollarda pasaytirish mumkin. Saklash muddatlaridan boglik xol­da uruglarning namligi xar xil bulishi kerak. Agar namlik kritik namlikdan 2 % ga past bulsa uzok saklash mumkin. Uruglarni 5...10^oS dan past xaroratgacha sovutish mumkin.


8. Makkajuxori donini saklash.
Makkajuxori doni tarkibida murtagining kattaligi 8 - 15 % va kichik kritik namlik 12,5 - 13 % ga ega bulganligi uchun sak­lashda ancha kiyinchilikka olib keladi. Donni kabul kilish punktla­rida sutali, don kabul kilinib, uning namligi 25 - 30 % ni tash­kil kiladi. Saklashda sutalar uyumining balandligi uning namligidan boglik. Namlik 16 % dan kichik bulsa, balandlik 3,5 m bu­lishi kerak. Agar namlik 18 % dan kichik bulsa, balandlik 3 metr­gacha buladi.


9. Sholi donini saklashning texnologik asoslari.
Notugri sharoitda, yaʼni xaroratning oshishi va donning uz-uzi­dan kizishi, sholi donining sargayishiga olib keladi. Saklashda donning sargayishi noʼmakul narsa bulib, maxsulotning sifatini pasaytiradi. Kup tekshirishlar shuni kursatadiki, guruchning sarga­yishi turli tabiatga ega. Masalan, maxsulot tarkibidagi kayta­ruvchi kand moddalari bilan aminokislotalar orasidagi reaksiya natijasida melanoidlarning paydo bulishi shular jumlasidandir.
Omborda sholi doni namlik va shamollatish kurilmasining turi­dan boglik xolda 1,5 va 5 metr uyum xosil kilib saklanadi.
Sholi partiyalarida xaroratni tekshirish davriyligi 9-jadvalda keltirilgan.
jadval


Sholi partiyalarida xaroratni tekshirish davriyligi

Donning namlik buyicha xolati	Saklashga kabul kilingandan sung 3 oy davomida	don uyumining xarorati, oS
		T < 0	0 < T < 10	10
Kuruk Urta kuruk Nam Xul	3 kunda 1-marta 2 kunda 1-marta xar kuni xar kuni	15 kunda 1-marta 10 kunda 1-marta 7 kunda 1-marta xar kuni	15 kunda 1-marta 10 kunda 1-marta 5 kunda 1-marta xar kuni	10 kunda 1-marta 10 kunda 1-marta xar kuni xar kuni

10. Omuxta yem massasini saklash.
Omuxta yem va uni tashkil kiluvchi komponentlar uyum va idish-koplarda saklanadilar. Idish sifatida gazlamadan yoki polie­tilendan tikilgan xaltalar ishlatiladi. Idishlarda xam sochiluvchan va xam kumaloklangan omuxta yemni saklash mumkin. Misol tarikasi­da Golik M.G. va Aleksandrova I.P.larning kumaloklanmagan ut unini saklashda kadoklash turining karotin mikdorining yukolishiga taʼsiri xakidagi maʼlumotlarini keltiramiz (10-jadval).


jadval.


Turli xil idishlarda saklangan ut unidagi karotin mikdorining yukolishi (%).

Saklash usuli	Saklash vakti, oy
	1	2	3	4
Uyumda Buz xaltada Kraft xaltada Polietilen xalta­da	21,5 20,0 18,5 16,3	45,0 43,5 33,5 31,5	52,0 49,0 38,0 36,4	54,5 52,0 39,5 36,9

Kumaloklangan va briketlangan omuxta yemni tarkibini uzgar­tirmasdan saklash va saklashdagi katta kulayliklar nuktai nazari­dan ishlab chikarish sochiluvchan omuxta yem ishlab chikarishga nisbatan maksadga muvofikdir. Zero, tarkibiga kirgan komponentlar turi va tarkibidan boglik xolda sochiluvchan omuxta yemning xajmiy mas­sasi 480...680 g/l, kumaloklangan omuxta yemniki esa 600...660 g/l ni tashkil kiladi. Omuxta yem zavod va sexlarini loyixalashda sochiluvchan omuxta yemning xajmiy massasi 500 g/l, kumaloklangan omuxta yemniki esa 630 g/l deb kabul kilinadi. Shunday kilib, ku­maloklangan omuxta yem saklash va tashishida kamrok joyni egallay­di.

Sochiluvchan va kumaloklangan omuxta yemlar orasidagi muxim fark ularning okuvchanligidadir. Chunonchi sochiluvchan omuxta yem uchun tabiiy kiyalik burchagi 40...44o bulsa, kumaloklangan omuxta yem uchun esa 33...38o ni tashkil kiladi. Sochiluvchan omuxta yem an­cha tez jipslashadi va ularni chikarish bunkerlarida titrovchi mos­lamalar urnatiladi. Shuningdek, ularda baʼzan bir tarkibliligini buzishga olib keladigan uz-uzidan saralanish xolati xam kuzatila­di. Idishda saklanayotgan omuxta yem tez jipslashadi.
Birok kup xolatlarda bir xil retsept buyicha ishlab chikarilgan sochiluvchan va kumaloklangan omuxta yemlarning sifat buyicha uzga­rishlari bir xil buladi. Binobarin, ularni bir xil sharoitda 12 % namlik bilan 140 sutka saklaganda, xul protein, yog, ammiak, ka­rotin va kislotalar mikdori bir xil oralikda uzgargan (11-jad­val).


jadval.


Saklashda sochiluvchan va kumaloklangan omuxta yem kimyoviy tarkibining uzgarishi.

Omuxta yem	Saklash muddati, sutka	Mikdori:				Kislota­viy­lik, daraja
		xul pro- tein,%	yog, %	ammiak, mg%	karotin, mg/kg
Sochiluvchan Kumaloklan­gan	0 140 0 140	22,7 20,3 22,6 20,5	4,1 3,2 4,0 3,4	8,2 25,8 8,0 25,7	10,2 2,8 10,0 2,4	3,2 6,0 3,2 6,0

Omuxta yemni kuruk omborlarda saklashda yem va uning tarkibiga kiruvchi komponentlarning fizikaviy xossalarini, ularda kechadi­gan jarayonlarni xisobga olib, ularning namligi, retsepti va xa­roratidan boglik ravishda uyum balandligi 2,5...4 m bulishi kerak.

Sochiluvchan va kumaloklangan omuxta yemni turli kesim va ba­landlikdagi siloslarda kiska muddatga saklash mumkin. Birok bu sharoitda saklanayotgan omuxta yemlar tez va oson jipslashuvini na­zarda tutmok kerak. Binobarin Negrebov G. va Kirillova V. lar­ning maʼlumotlariga kura, ulchamlari 4,5x4,5 m, balandligi 11,8 m bulgan ichkarigi temirbeton siloslarga joylashtirilgan omuxta yem 12...20 sutka ichida jipslasha boshlagan.
Koplarga joylashtirilgan omuxta yem xam kuruk omborda xuddi unni saklagan singari shtabellarga taxlab saklanadi. Bunda shta­beldagi katorlarning soni yilning issik paytlarida (xarorat 10o S dan yukori bulganda) 10...12 ta, sovuk vaktlarda esa 13...14 tagacha bulishi mumkin.
Saklashda omuxta yem xolati sistematik ravishda kuzatib bori­lishi kerak. Bunda saklagich va maxsulotning xarorati ulchanadi. Maxsulot namligi va titrlash kislotaviyligi aniklanadi. Don za­xirasi zararkunandalari bor-yukligi aniklanadi.
Saklashda omuxta yemning kam chidamliligi tufayli undagi kup­gina ozukabop moddalar va xususiyatlari (karotin, antibiotiklar, vitaminlar va boshka organik moddalar xususiyatlari)ning uzgarishi ishlab chikarish rivojining dastlabki paytlaridayok omuxta yem chi­damliligini oshirish choralarini topish zaruriyatini takozo kilgan. Shunday tadbirlardan biri omuxta yem va aloxida komponentlari tarkibiga stabilizatorlar rolini bajaradigan maxsus moddalar kushilishidir.
Omuxta yemni konservalashning yangi usuli yemni va ut unini sozlangan gazli (azot, karbonat angidrid, uglerod oksidlari bulgan) muxitda saklashdan iboratdir.
Bu punktda bayon kilingan maʼlumotlar shuni kursatadiki, omuxta yem va uning tashkiliy kismlari kam chidamli maxsulotlar bulib xisoblanadi.
Davlat standartlarida kursatilgan saklash muddatlari asosan omuxta yem ishlab chikarilgan vaktdan boshlab bir-ikki oyni tashkil kiladi.

Foydalanilayotgan adabiyotlar:

1. 
   Starodubseva A.I.,Sergunov V.S. Praktikum po xrane­niyu zerna, M.,Agropromizdat,1987 g.(102-143 betlar).
   
2. 
   Trisvyatskiy L.A. Xraneniye zerna, M., Agropromiz­dat, 1986 g. (281-319 betlar).
   
3. 
   Xaitov R.A., Zuparov R.I., Radjabova V.E., Shukurov Z.Z. Don va don maxsulotlarining sifatini baxolash xamda nazorat ki­lish,T. Universitet, 2000-y.