1. Ekonometrika fanining maqsadi, metodi va vazifalari. Iqtisodiy ma’lumotlarning statistik tabiati

O‘rtacha sirg‘aluvchi usul - bu qator darajalarini birin-ketin ma’lum tartibda surish yo‘li bilan hisoblangan o‘rtacha darajadir. O‘rtacha sirg‘aluvchi usulda qator ko‘rsatkichlaridan doimo teng sonda olib, ulardan oddiy arifmetik o‘rtacha hisoblash yo‘li bilan aniqlanadi. Ularni toq yoki juft sonda olinadigan qator ko‘rsatkichlari asosida hisobalash mumkin.
Eksponensial usul hozirgi paytda dinamik qatorlarga asoslangan usullardan eng muhim usul hisoblanadi. Dinamik qatorlarni prognozlashda ma’lumotlarni yildan-yilga o‘zgartirishini e’tiborga olish zarur. Oxirgi yillardagi o‘zgarish tendensiyasini ahamiyatini oshirib, dinamik qatorni birinchi yillardagi o‘zgarish tendensiyasini ahamiyatini kamaytirish zarur

23
Vaqtli qatorlarni tekislash usullari..

Иқтисодий-ижтимоий жараёнларни моделлашнинг кенг тарқалган усули
вақтли қаторларни текислаш усулидир. Текислашган ҳар хил усуллар мавжуд
бўлиб, уларнинг энг асосийлари қаторларнинг амалдаги қийматларини
ҳисоблаб топилганлари билан алмаштиришдир.

2. Chiziqli regression bog‘lanishlar va regressiya koeffitsiyentlari.
Регрессион таҳлил бир ёки бир нечта омилларнинг натижавий
кўрсаткичга таъсирини таҳлил қилиш учун қўлланилади.
Агар корреляцион таҳлил асосида ўрганилаётган ходисалар ўртасидаги
боғлиқликлармустаҳкам (яъни етарлича кучли ва статистик жиҳатдан
аҳамиятли) бўлса, уларнинг математик ифодасини регрессион модел
кўринишидатопиш ва унинг адекватлигини баҳолаш мақсадга мувофиқдир.
Жуфт регрессияда аналитик боғланиш турини танлаш учта усул орқали
амалга оширилиши мумкин:
- график (корреляция майдонини таҳлил қилиш асосида);
- аналитик (ўрганилаётган ходисалар ўртасидаги муносабатни назарий
жиҳатдан ўрганиш асосида);
- экспериментал (қўлланиладиган сифат мезони асосида энг яхши танлови
билан ҳар хил турдаги бир нечта моделларни қуриш).

Аналитик боғлиқлик турига қараб, чизиқли ва чизиқсиз регрессиялар

бўлинади.Чизиқли жуфт регрессия қуйидаги тенглама билан тавсифланади:

Чизиқли регрессиянинг параметрлар шархини кўриб чиқамиз.

Омилли ўзгарувчи b коэффициенти, у x омилибир бирликга ўзгарса
y
нинг ўртача хисобда қанчаларга ўзгаришини кўрсатади.
Мисол учун тассавур қилаймизки, харажат билан ишлаб чиқарилган
маҳсулот ҳажми ўртасида боғлиқлиги қуйидагини ташкил этса
У холда,ишлаб чиқариш хажмни 1 бирликга ошириш учун биздан 580 сўм
қўшимча харажатни талаб этади.
(4.7) тенгламанинг a озод аъзосига тўғри келса, қачонки x ўзгарувчи
вақтни билдирса шунда a тенгламанинг бошланғич вақтини англатади.Бошқа
пайтларда эса a иқтисодий таърифланмайди.

3. Iqtisodiy-ijtimoiy jarayonlarda bog‘liqliklar turlarini о‘rganish.
Ижтимоий-иқтисодий жараёнлар ўртасидаги ўзаро боғланишларни
ўрганиш эконометрика фанининг муҳим вазифаларидан биридир.
Бу жараёнда икки хил белгилар ёки кўрсаткичлар иштирок этади, бири
боғлиқ бўлмаган ўзгарувчилар, иккинчиси боғлиқ ўзгарувчилар ҳисобланади.
Биринчи турдаги белгилар бошқаларига таъсир этади, уларнинг
ўзгаришига сабабчи бўлади. шунинг учун улар омил белгилар деб юритилади,
иккинчи тоифадагилар эса натижавий белгилар дейилади
Корреляцион боғланишнинг характерли хусусияти шундан иборатки,
бунда омилларнинг тўлиқ сони номаълумдир. Шунинг учун бундай
46
боғланишлар тўлиқсиз ҳисобланади ва уларни формулалар орқали тақрибан
ифодалаш мумкин, холос.
Корреляция сўзи лотинча correlation сўзидан олинган бўлиб, ўзаро
муносабат, мувофиқлик, боғлиқлик деган маънога эга.
Икки ҳодиса ёки омил ва натижавий белгилар орасидаги боғланиш жуфт
корреляция деб аталади.

4. Talab va taklifning ekonometrik modellari.
Бозор мувозанат холатида бўлганида мувозанат нарҳ бозорда иштирок
этиши мумкин бўлган сотувчи ва харидорларни аниқлаб беради.
Талаб чизиғи харидорлар учун маҳсулотнинг қимматлигини ифодалайди,
таклиф чизиғи эса – ишлаб чиқарувчиларнинг харажатларини.

Бозор талаби эгри чизиғи. Алохида бир маҳсулотга бўлган бозор
талаби, бу шу бозорда иштирок этувчи барча харидорларнинг индивидуал
талабларининг йиғиндисидир.
Бозор фаолиятининг иккинчи иштирокчилари – ишлаб чиқарувчиларнинг
индивидуал таклифларининг умумий йиғиндиси - бозор таклифи эгри
чизиғини ҳосил қилади.

24
1.Korrelyatsion-regression tahlilda eng kichik kvadratlar usulining qo‘llanilishi.

Ishlab chiqarish funksiyalarining xarakteristikalari.

Ишлаб чиқариш функцияларини иқтисодий ва математик жиҳатдан
ўрганиш функциянинг мазмуни ва шаклига боғлиқ бир қатор кўрсаткичларни
олиш ва таҳлил қиланадиган ва ўрганилаётган боғликликнинг характери
тўғрисида хулосалар учун кенг имкониятларни тақдим этиш имконини
беради.

3. Chiziqli va chiziqsiz regression bog‘lanishlar.

Регрессион таҳлил бир ёки бир нечта омилларнинг натижавий

кўрсаткичга таъсирини таҳлил қилиш учун қўлланилади.
Агар корреляцион таҳлил асосида ўрганилаётган ходисалар ўртасидаги
боғлиқликлармустаҳкам (яъни етарлича кучли ва статистик жиҳатдан
аҳамиятли) бўлса, уларнинг математик ифодасини регрессион модел
кўринишидатопиш ва унинг адекватлигини баҳолаш мақсадга мувофиқдир.
Жуфт регрессияда аналитик боғланиш турини танлаш учта усул орқали
амалга оширилиши мумкин:
- график (корреляция майдонини таҳлил қилиш асосида);
- аналитик (ўрганилаётган ходисалар ўртасидаги муносабатни назарий
жиҳатдан ўрганиш асосида);
- экспериментал (қўлланиладиган сифат мезони асосида энг яхши танлови
билан ҳар хил турдаги бир нечта моделларни қуриш).
Эҳтимоллар назарияси ва математик статистикадаодатда регрессиядеб
) ( y
кўрсаткичнинг ўртача қиймати бошқа бир миқдорга ёки бир неча миқдорлар
ларга боғлиқлиги аталади.



4. Regressiya koeffitsiyentlarining ishonchliligini Styudent mezoni yordamida baholash.
5. Misol. Jadvalda keltirilgan ma’lumotlar asosida chiziqli regressiya tenglamasini tuzing:

1^ http://institutiones.com/download/books/1798-ekonometrika-orexov-uchebnoe-posobie.html

2^ Shodiev T.Sh. va boshqalar. Ekonometrika. O’quv qo’llanma. –T.: TDIU, 2010.

3^ O‘zbekiston Respublikаsi Prezidentining “Oliy ta’lim muassasalarida ta’lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini ta’minlash bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi 05.06.2018y Qarori //O‘zbekistan Respublikasi Qonunlari to‘plami. 2018 y., №23. 474 modda.

4^ http://univer-nn.ru/ekonometrika/parnaya-regressiya/

5^Gujarati D.N. Basic Econometrics. McGraw-Hill, 4^th edition, 2003 (Gu),Inc.p. 66

6^John E. Hanke, Arthur G. Reitsch, Dean W. Wechern. Business forecasting. Seventh edition. 2010 by Pearson Education, Inc.p. 45

7

8

9 16-variant
1. Ekonometrik model tushunchasi, turlari va undagi o‘zgaruvchilar.
2. Tasodifiy miqdorlarning xarakteristikalarini hisoblash.
3. Chiziqli va chiziqsiz regression bog‘lanishlar.
4. Vaqtli qatorlar tо‘g‘risida umumiy tushunchalar