1. Elektr yoritishni ahamiyati tizimlari, turlari. Yoritish manbalari va ularni hisobi Optik nurlanishdan foydalanish

Shahar qishloq xududlarinin yoritish
Reja:


1.Elektr yoritishni ahamiyati tizimlari, turlari.
2.Yoritish manbalari va ularni hisobi
3.Optik nurlanishdan foydalanish.
4. Ultrabinafsha va infraqizil nurlanishlarining manbalari va ularni qo’llanilishi.
1. Elektr yorug'i aholi hayotiga madaniyat olib keladi, mehnat unumdorligini oshiradi, mahsulot sifatini yaxshilaydi, xizmatchilarning havfsiz ishlashini ta'minlaydi, qishloq xo’jalik ishlarini kechasi haro davom ettirish imkoniyatini berish bilan ishlarini bajarish inuddatlarini qisqartiradi.
Yoruglik elektromagnit tebranishlari energkyasining ko’ririishlaridan biridir. Uning tezligi taxminan 3-108 m/sek ga tekg, optik spektorning to’lqin uzunligi 780-400 n/m ko’zga bevosita ko’rinadigan nurlanish ko’rinuvchi nurlanish deb ataladi.
Yorug'likning asosiy kattaliklari: yorug'lik oqimi, yoruglik kuchi, eritilganlik qabu! qilingan, ularning o’lchash birliklari: lyumen, steradian, lyuks. Bajaradigan vazifaga ko’ra yoritish asosiy yoki ish va avariya yoritishni bo’lishi mumkin.
Ish tashkil etilishi jihatdan uch tizimga bo’linadi: a) unmmiy yoritish, b) maxalliy Sayrim joyni) va aralash yoritishga bo’linadi.
Umumiy yoritish - yorug'lik oqimi xonaning butun yuzi, ish sirtlari, o’tish joylariga taqsimlovchi, baland osilgan yoritkichlar orqali hosil qilinadigan yoritish.
Maxalliy yoritish sirtlarga bevosita yaqin joylashtirilgan sritkichlar bilan hosil qilgan yoritish.
Aralash yoritish - umumiy va maxalliy yoritishning birgaiikdagioi.'
2. Elektr energiyasini ko’rinadigan nurlanishi energiyasiga o’zgartirish prinsipi bo’yicha hozirgi elektr bilan yoritish manbalari issiqlik guruhidagi va gaz-zaryad guruhdagi manbalarga bo’linadi. Birinchk guruhga cho'g'Ianish lampalari, ikkinchi guruhga esa past bosimli simob lampalar (metall-gadogen va natriyli lampalar).
Cho'q'lanish lampasi ichiga cho’glanish tolasi o’rnatilgaa ballondan va sokoldan iborat. Elektr toki volfram toladan o’tganida uni. 2500:2700 haroratgacha qizdirib, yorug'lik nurlanishi hosil bo’Iadi. Cho’lganma lampalar harorat ta'siri . ostida nur sochish asosida qurilgan yorug'lik manbalaridir.
Cho'lg'anuvchan ip monospiral, bir spiral va uch spiralli bo’ladi, Ular turli Quwatga va kuchlanishlarga mo’ljallab chiqariladi. Argon, azot, ularning aralashmalari, kripton, ksenon inert gazlar lampa ichiga to’ldiriladi. 60 Vt gacha lampalar vakuumli (NV) bo’ladi, 60 Vt dan kattalari gaz to’ldirilgan (NG) qilib chiqariladi, Asosiy parametrlari: tarmoqdan iste'nyl qilinayotgan nominal kuchlanishi va quvvati, yorug'lik oqimi; yorug'lik berishi va xizmat muddati. o’rtacha muddati iOOOsoat.
Yoruglik FIKi juda kichik (7-10%), ya'ni berilgai elektr znergiyasining oz qismi issiqlik isroflzriga va ko’rinmas nurlanishlarga .aylanadi. Qyshloq xo’jalik iiglab chiqarishida cho’glaaish lampalari ko’rinadigan kurlanish manbai va infraqizil nurlar manbai sifatida qo'!lankladi, 220V kuchlanish bilan yoritish uchun: NV (15 : 25Vt li), NB (400-100 Vt li) gazli bisgshral, NBK (40-YuOVt li) kriptin gazli bispiral, NG (150 : 1500 Vt li) gazli monospiral. Lampa kolbasining ichki yuzasidan oynasimon qaytargich bor: ZN - normal yoritish, ZS -quritish lampasi. Yod siklli; KI -(yodlangan) va KG - galogenli lampalar ishlatlladi. Lyumenissent uzun shisha nay. ichki sirti lyiiminofor bilan qoplangan. Ikkala uchi germetik berkitilgan va tublariga shisha oyoqchalar o’rnatilgan. Bti oyoqchalarda tola tarzidagi oksidlaigan volfram elektrodlar bor. Nayning ikkala uchida ulashchitirlar bilan jihozlangan sokollar bor.
Nayga 30-50 mg simob tomchisi va 3 ml siraon ustuni (400Na) bosimi argon kiritilgan. Elektr yoy razryad paydo bo’lganda simob bug'ida ultrabinafsha nurlanish hosil bo’ladi, lyuminofor bu nurlanish ta'sirida shu'la!anadi (lyuminessentlanadi). Lyuminessent larapani ulash sxemamining asosiy elementlari nay, drossel, starter, ikkita kondensator (Sf va S2). Lampani yoqish jarayonini ko’rib chiqish sxemadagi asosiy elementlarning vazifasini aniqlashga imkon beradi. Starter ikki muhirn vazifani bajaradi: 1) lampaning elektrodlarini katta tok bilan qizdirish va shu bilai endirishni osonlashtirish uchun zanjirni qisqa tutashtiradi;
2) lampaning elektrodlar qizigach, elektrik zanjirni uzadi va elektrodlar o’rtasidagi gazli oraliqni teshib o’ta oladigan katta kuchlaiishli impuls hosil qiiadi.
Drossel vazifasi: 1) tok qiymatini cheklaydi. 2) kuchiaiish impulsini hosil qiladi; 3) .eyo razryadning yonishini stabillaydi. Kondensatorlar quvvat koeffisientini orttirish va radio halaqitlarini yo’qotishga mo’ljallangan. Lyumenissent lampalari uiash sxemalar starterli yoki startersiz bo’ladi. Starterli sxeraalarida maxsus ishga tushirish-rostlash apparatlari (PRA) chiqariladi, " uiar 1UBI, 1UBE, 1UBK (induktivli, sig'imli, kompensasiyalangan balast bir lampa uchun) va 2UBI, 2UBE, 2UBK (ikki lampa uchun). Startersiz PRA lar ABI, ABE, ABK bilan belgilanadi.
Lyumenissent lamialar tarkayogan yoruglik oqimining rangiga qarab kunduzgi yoruglik lampalari (LD), oq yoruglik (LB), sovuq-oq yorug'lik (LXB), iliq-oq yorug'lik (LGB), rangiarni to’gri iigash uchun (LDS) va B, lampalar bo’ladi. Past bosimii lyumenissent lampalar: 27V kuchlanishida 15, 20Vt, 220V - 30, 40, 80, 125Vt nominal quwat bilan tayyorlanadi. Ishlash muddati 5000 soat. Lyuminessent lampani afzalligi va kamchiliklari. Yuqori bosimli yoy-simobli (DRL) lampalar ikki' va to’rt elekgrodli ishlab chiqariladi, ular 80 dan -1000 VT gacha chiqariladi. DRL lampalari asosida dehqonchilikda ishlatiladigan LOR, DRLF, OT lampalar, yaratilgan. Ularning kvarsii gorelkasida nodir er elementlarining yodidlari bor, ular o’simliklarda yuz beradigan nurlanish spektrlarini beradi, ya'ni ortiqcha fit qaytarishga ega,
Xonalar va ish yuzalarini elektr bilan yoritishni hisobiash uchun yoritish turi va yoritish tizimini, yoritkichlarning tiplari, ularning joylashtirilishini tanlash, yoruglik manbai quvvatini tanlash uchun solishtirma quvvat, eruglkk oqimidan foydalanish koeffisienti yoki nuqgaviy usullardan foydalaniladi.
Solishtirma quvvat usuli yoritiladigan yuzaning lm2 iga to'g'ri keladigan o’rtacha quvvatlardan (solishtirma quvvatlardan) foydalasishga asoslangan.
RqRsol-R/p, bu erda F-xonaning yuzi, m2, Rsol-ayni tur xona uchui solishtirma quvvatning qiymati, VT/m2; p - yoritkichlarni soii.
Yoritish qurilmasining yoruglik oqimidan foydalanish koeffisienti usuli xonalardagi gorizontal yuzalarni bir tekis umumiY yoritishni hisoblashda qo’llaniladi. Hisoblashda devor va shiftdan qaytadigan yoruklik oqimi hisobga olinadi. Hisoblangan eruglik oqimi bo’yicha sritkichning quvvati tanlanadi.
Nuqtaviy usuli bilan hisoblash shunday iboratki, bunda ish yuzasidagi har qanday nuqtaning yoritilganligi normadan kam bo’lmasligi boshlang'ich shart qilib qabul qilinadi.
3. Ilgor xo’jaliklarning ko’p yillik ish tajribasi shuni ko’rsatadiki, issiq xonalarda foydalanishda ularda qo’shimcha yorug'lik hosil qilinsa, ekilgan o’simliklar 2-3 hafta oldin unib chiqadi, qish va kuz mavsumlaridan ularning hosildorligi 30% ko’payadi. Issiq xona va parniklardagi o’simliklarni yoritishda DRL, LD, LB, LDS foydalaniladi. Yashil o’simliklar yutadigan yorukiikning spesifik spektori maxsus lampalari (LF-40-2 va LF-40-1) qo’llaniladi. Hozirgi . vaqtda LOR-1000 va LOR-2000 lampalari ishlab chiqarilmoqda, uiarda goreikaning gaziga fit qaytarishni yaxshilash uchun litiy va indiy iodidlar qo’shilgan. Xizmat muddati 1000 soat. "RNPLR8" firmasining NKO-400 lampalari va ularga o’xshaydigan mamlakatimizda ishlab chiqarilgan OT-400, OT-750 lampalari issiq xona nurlatgichi" yaxshi natija beradi, hamda RSP-15-2000-001-U4 nurlangich DRF-2000 lampasi bilan.
Dala, bog' va polizlarda, chorva binolarda zararkunanda xasharotlarga qarshi kurashda yorug'lik tuzoqlaridan foydalanish usuli sashoratlarni o’ldiradigan kimyoviy vositalar bilan birgalikda qo’llanilsa, maksimal effekt bo’ladi. Suvli idishga kerosin yoki zaharlovchi moddalar qo’shiladi, «Alfa» yoki, uzoqqa nurlantiruvchi tipidagi armatura ichiga osilgan cho'g'lanma lampa osiladi. Xasharotlar yoruglikka uchib boradi va uladi. Ba'zi hollarda yondirib qo’yiladigan iurlanish lampasi yaqiniga ventilyator o’rnatiladi, uchib kelgan xasharotlar havoga qo’pshb so’rib tortadi, doka to’rva ichiga yoki suyuqlik idishga tushib halok bo’ladi.
Parallel simlardan yasalgan metall tur, xonalariiing Darchalari yoki derazalariga o’rnatilib, ularga 220/10000 V kuchlanishli kuchaytirish transfor-matoridan simlar orqali kuchlanish beriladi. Yorug'likka tur teshiklaridan o’tayotgan xasharot simlar orasida elektr razryadlari hosil bo'lishig'a sababchi bo’ladi va o’zi halok bo’ladi.
Parranda asraladigan xonalardagi yorug' kunni uzaytirishda elektr yorug'idai foydalanish. Bir kecha-kunduzga yorug' vaqtni ta'minlash va tong hamda oqshomni pog'analash va imeshtasiyalash uchun sanoat PRUS-1 qurilmasi chiqarilgan. PRUS-1 har xaftada buraladigan prujinali soat mexanizmi va bir kecha-kunduzga bir marta aylapadigan kontaktli jez baraban bilan jihozlangan. Unda dasturi uyib yozilgan va 400 kunga mo’ljallangan.
4. Qishloq xo’jaligida ultrabinafsha nurlanish to’lqinlar uzunligining 400 dan 1 nm gacha diapazonini zgallaydi. 100 va 400 Nm orasidagi intervalda uchta soha bor: UF-A (315-400 Nm), UF-V (280-315 •Nm), UF-S (100-280 Nm). Bu sohalarda nurlar turli xossalarga ega bo’lib ishlaydi. Ultrabinafsha nur ko’zga ko’rinmaydi, lekin ko’z uchun juda havfli. To’lqin uzunligi 295 Nm dan qisqa ultrabinafsha nurlar o’simliklarni holsizlantiradi, shuning uchun bunday to’lqinli nur, uinumiy yoruklik oqimidan yo’qotish kerak.
UF-A sohaning nurlari tushganda ba'zi moddalar yorishadi-iyuminessensiya yoritishi deb ataladi. Bu soha nurlari ba'zi moddalarning kimyoviy tarkibini lyumenissent analiz qilishda, mahsulotlarning biologik xossalarini aniqlashda ish latiladi. Biologik aktivligi katta emas.
UF-V sohaning nurlash hayvonlarga kuchii biologik ta'sir etadi. Nurlantirishda provitamin D vitamin D ga aylanadi. U fosfor-kalsiyli birikmalarni xazm qilishiga yordam beradi-Suyaklarini rnustahkamlaydi, raxitga qarshi vosita sifatida ishlatiladi. UF- V sohasi eritem ta'sir etish xususiyatiga ham ega. Eritem qon tomirlarining kengayishi oqibati bo’lib, organizmda boshqa kerakli reaksiyalarni keltirib chiqaradi.
UF-S sohaning ul'trabinafsha nurlari bakteriyalarni o’ldirishga qobiliyatli. Suv, idish, havo va hokazolarni zararsizlantirishda ishlatiladi.
Infraqyzil nurlanishning diapazoni 780 Nm dan Imm to’lqinida tugaydi. Uchta sohaga bo’linadi. IK-A (780-1400 Nm), IK-V (1400-3000 Nm), IK-S (3000 Nm-1 mm). Infraqizil nurlar ko’rinmaydi, ko’zga sezilmaydi. Asosiy xossasi ularning issiqlik ta'siri: jismlar IK nurlarni yutganda qiziydi. Shuning uchun ular qizdirishda ishlatiladi. Infraqml nurlar ortiqcha berilganda tirik tuqima xujayralarl o’ta qizib (43.5°S dan ortiq) halok bo’ladi. Don dszinfeksiya, ombor zararkunandalari nurlanganda donga nisbatan kuchliroq qizib halok bo’ladi. Ultrabinafslia nurlantirish manbalari LE-15, LE-30-1, LE-R40 - eritem oqim beruvchi lampalari, uviol shishadan tayyorlangan DRVED - yoyli siniob volframli eritem diffuzli ichiga ballast va qaytaruvchi qoplama joylashtirilgan lampalar, uviol shishadan tayyorlangan, yuqori simobli gorelka va baliast. spirali joylashtiriigan. DB bakterisid lamialari sterilizasiya uchun ishlatiladi.
Nurlatuvchi qurilmalari: EOS-1-30, UFOZ-1-375, LESX2-40-30 keng ishlatiladi. EOS-130-stasionar nurlatgich-chiroqda nurlatuvchi manba sifatida LE-30 lampasi, UFOZ-1-375 qurilmasi DRT-375 Jampasi o’rnatilgan oynasimon nurlatgichdan iborat. LESX-2-40/30 chiroq-nurlatgich lyumenissentli, eritemli bo’lib qishloq xo’jaligiga moslashgan LE-30-1 eritemli lampa va ballast sifatida cho'g'lanish lampasi bilan jihozlangan. Ko’chma qurilmalar UO-3 chorvachilikda ishlatiladi. DRT-375 nurlantirish manbai.
PRK (to'g'ri simobli kvars)-eritem lampalar, EUV (eritem uviol) lyume-nissent lampalar, BUV (bakteriyalarni o’ldiradigan uviol) -lyumenissent lampalar.
Sanoatda 127 va 220V kuchlanishda, quvvati 250 va 500Vt bo’lgan ES tipidagi lampalar ishlab chiqariladi. ES - parabolik shaklida kolba, ichi ko’zgu bilan qoplangan. BI-500 ksitkichlarida jo’jalarni isitish uchun ishlatiladi. 500-600 jujani isitadigan bruder deb aytiJacli, unda ZS-3 to’rtta 250Vt lampalar bor,
IKUF-1 - infraqizil isitish va ultrabinafsha nurlantirish qurilbiasi bo’lib hayvonlarini isitishda qo’llaniladi. Yoritkichning ichiga IKZK-220-250 quvvati 250Vt ikkita infraqyzil lampasi va eritem LE-15 quvvati 15 Vt qaytargich biian joylashgan, LE shishasi uvioldan yasaigan. Urnuaiiy quvvati 540Vt. ~
Adabiyotlar:


1.Shoumarova M., Abdillayev T. Qishloq xo’jaligi mashinalari. Toshkent, O’qituvchi 2002Y.
2.A.I. Komilov, Q.A. Sharipov, N.T. Umirov, I.M.Marupov, R.T. Rustamov Traktor va avtomobillar. Toshkent «Talkin» -2003.(lotin alifbosida)
3.F.B.Yevdokimov Umumiy elektrotexnika T.O’qituvchi.1995.
4.N.I.Vershagin i dr. Organizasiya i texnologaya mexanizirovannыx rabot v rastenivodstve, Ucheb, posb № IRPO; Izd.sentr «Akademiya», 2000
5.E.Oyxo’jayev, X.Qo’shnazarov «Qishloq xo’jalik ishlab chiqarishini mexanizasiyalash» Toshkent «Mehnat», 1988.