1. Elektrostatik maydon kuchlarining ishi. Potensial

3. Elektrostatik maydonning superpozitsiya prinsipi.
Faraz qilaylik, q₁, q₂, . .., q_n zaryadlar sistemasi elektr maydonini hosil qilsin. Natijaviy maydonning kuchlanganligi niqanday aniqlash mumkinligini ko’raylik.
Tajribalar ko’rsatadiki, kuchlarning mustaqillik prinsipi Kulon kuchi uchun ham o’rinli bo’ladi. Demak, musbat “sinash” zaryadiga sistemani tashkil qilgan barcha zaryadlar tomonidan ta’sir etuvchi kuch
= _i (17.16)
bo’ladi. (17.13) formulaga asosan
_i = q_{0 i}.
SHuning uchun
= _i (17.17)
kelib chiqadi.
Mazkur ifoda elektrostatik maydonlar uchun superpozisiya prinsipini ifodalaydi.


Superpozisiya prinsipiga asosan ixtiyoriy qo’zg’almas zaryadlarning maydonini hisoblash mumkin. Agar maydon nuqtaviy bo’lmasa, uni doimo nuqtaviy zaryadlar to’plamiga keltirish mumkin. Bu prinsip asosida elektr dipolning maydonini hisoblaylik. Elektr dipoli deb, miqdori teng, lekin qarama-qarshi ishorali, bir-biridan  masofada joylashgan +q va -q zaryadlar to’plamidan iborat sistemaga aytiladi (1.3-rasm).
-dipolning elektr momenti, - ni dipolning elkasi deyiladi. Zaryadlarni tutashtiruvchi chiziqni dipol o’qi deyiladi.
Dipolning A va V nuqtalarda hosil qilgan maydonlarini superpozisiya prinsipigaasosan xisoblaymiz. Buning uchun zaryadlar orasidagi masofa dipolning kuchlanganligi aniqlanadigan nuqtagacha bo’lgan masofaga nisbatan juda kichik deb olamiz, ya’ni <Kulon qonuniga asosan, bir-biridan ma’lum masofada turgan zaryadlar fazo orqali o‘zaro ta’sirlashadi. Elektr zaryad atrofidagi elektr kuchlar ta’siri seziladigan fazo sohasi bu zaryadning elektr maydoni deb ataladi.
Elektr maydonning xususiyatlarini o‘rganish uchun “sinov zaryadi” tushunchasi kiritiladi. “Sinov zaryadining” miqdori mumkin qadar kichik bo‘lishi kerak, chunki u o‘z maydoni bilan tekshirilayotgan maydonning xususiyatlarini o‘zgartira olmasin. Zaryad +q ga nisbatan holati radius - vektor bilan aniqlangan nuqtaga sinov zaryadi (+q_c) joylashtiraylik (17.4-rasm).
Bu zaryadga quyidagicha Kulon kuchi ta’sir qilganini topamiz.
(17.18)
nisbat birlik musbat zaryadga ta’sir qiluvchi kuchni xarakterlaydi, bu kuch sinash zaryadi kattaligiga bog‘liq bo‘lmaydi. Shuning uchun bu nisbatni elektr maydonini belgilovchi kattalik sifatida qabul qilib, E bilan belgilaymiz
(17.19)
(17.19) munosabatdagi vektor kattalik