1. Eruvchanlik haqida tushuncha. Foiz, molyar,normal va ekvivalent konsentrasiya

Erigan  moddaning molyar ulushi deb,  erigan modda miqdorining eritmadagi barcha moddalar miqdorlari  yig’indisiga  nisbatiga aytiladi.

                  n ₁                                      n _o

     N₁=    ------                     N o    = -------

             n ₁  + n _o                              n ₁  + n_o

         

    N ₁  - erigan modda molyar ulushi,

     N₀ - erituvchining molyar ulushi,

     n₁ - erigan modda miqdori, mol,

     n _o  - erituvchi miqdori, mol.

6. 
   Bir millilitr eritmada erigan modda grammlar soniga  titr deyiladi.                 
   

                        

                  C_nE                                C_m M

          T = ------         yoki          T = ------

                 1000                                1000

     Eritmaning hajmi,  zichligi  va massasi quyidagicha o’zaro bog’liq:

                                m = d_*V    

                    m - eritma massasi, g

                     V - eritma hajmi, ml

                      d - eritma zichligi, g/ml.

     Agar eritmaning  zichligi,  massa  ulushi ma’lum bo’lsa,  uning kontsentratsiyalarini quyidagi formulalar yordamida aniqlash mumkin. 

                   w % d 10                              w% d 10

          C_m = ----------                  C_n     = ---------

                      M                                           E

 

                          w %  d  1000

          C_m   =    ------------------

                       M (100 -  w%)

     Dorixonalarda massa ulushlari ma’lum bo’lgan ikkita  eritmadan ma’lum  miqdor uchinchi massa ulushli eritmani tayyorlash uchun aralashtirish qoidasi ishlatiladi.  Bu qoidaga binoan birinchi ustunga mavjud ikkita eritmaning massa ulushlari yoziladi.  Tayyorlashimiz lozim bo’lgan uchinchi eritmaning massa ulushi mavjud eritmalar massa ulushlari  qiymatlari orasida bo’lishi shart,  ya’ni  w ₁ > w ₂ > w ₃  .  2-ustunga tayyorlanishi kerak bolgan eritmaning  massa  ulushi (  w₂)  yoziladi.

3-ustunga esa,  diagonal bo’yicha massa ulushlari orasigi farq yoziladi.  Ho’sil bo’lgan sonlar 1- va 2- eritmalarni  qanday  nisbatda aralashtirganda 3- eritma hosil bo’lishini ko’rsatadi.     

 

           w ₁               w ₃-  w ₂

                     w ₂

           w ₃              w ₁  -  w ₂

 

     Misol: 360g   5%-li natriy  xlorid  eritmasini  tayyorlash  uchun 20%li va 2%li eritmalardan necha grammdan olish kerak?

     Echish:    20                   5-2=3             3x (20%)  18x = 360g.

                               5

                       2               20-5=15             15x (2%)    x = 20g.                      

 

     20%   li eritma massasi: 3x = 3  5. 0 20 = 60g

     2%     li eritma massasi: 15x = 15  5. 0 20 = 300g

Tajribalar

Zarur asbob va reaktivlar: shtativ qisqichi bilan, kristallizator, Miisha ta y o q jh a , plastinka va kolba. tem ir qoshiqcha. probirka. egilgan shisha nay. paxta, k o 'k lakm us qog'uz, fosfat .m gidnd. natriy asetat (kristall), natriy xlorid (kristall), konsentrlangan sulfat kislota, 0,05 n kum ush nitrat, 2 n sulfat kislota.

1- tajriba. Kislotali oksid va suvning o 'z a ro ta ’sirini aniqlash. a) probirkaning 1/3 qism igacha suv quyib, unda oz m iqdorda olingan fosfat angidridni shisha tayoqcha bilan aralashtirib turib eriting. Hosil b o 'lg an eritm ani ko'k lakm us qog'oz bilan sinab ko'ring.Reaksiya tenglam asini yozing; b) shisha bankaga 3—4 ml suv soling.T em ir qoshiqchada bir b o ‘lak oltingugurtni alanga olguncha qizdiring. Tem ir qoshiqchada yonib turgan oltingugurtni suvli bankaga suvga tekkizm asdan solib, o g ‘zini shisha p lastin k a bilan b erk itin g , yonishini kuzating. O ltingugurt yonib bo'lgandan so‘ng b ankadan qoshiqchani oling, bankani yaxshilab chayqating. Hosil b o 'lg an eritm ani ko‘k lakm us qog‘oz bilan sinab ko'ring.Reaksiya tenglam asini yozing.

2- tajriba. T uz bilan kislotaning o 'z a ro ta ’sirini o ‘rganish. a) 51-a rasm da ko'rsatilgandek asbob yig'ing. Probirkaga 2 gr osh tu z id a n so lib , ustiga p ro b irk a n in g 1/3 qism iga q a d a r k o n se n trla n g a n (p = l,8 4 g /s m 3) su lfat k islo tad a n q u y in g . Probirkani gaz o 'tk azg ich nayli tiqin bilan berkitib shtativga qiya holda o 'rn a tin g va gaz o 'tk azg ich n in g ikkinchi uchini quruq probirkaning tubigacha tushirib, probirkaning og'zini paxta bilan berkiting. Tuz va kislota solingan probirkani qizdiring. Probirkaning og'zidagi paxta.ustida oq tutun paydo bo'lgandan so'ng probirkani olib, o g'zini b a rm o q bilan berkitib, to 'n k arilg a n h olda suvli kristallizatorga tushiring. Probirka o g 'zin i ochib, hosil qilingan vodorod xloridning suvda eruvchanligini kuzating. Hosil b o 'lg an eritm ani ikkiga b o 'lib , birinchisiga kum ush nitrat eritm asidan to m c h ih tib q o 'sh in g . O q c h o 'k m a n in g tu sh ish in i kuzatin g .Eritm aning ikkinchi qism ini ko'k lakm us bilan sinab ko'ring. Reaksiya tenglam alarini yozing; b) probirkaga 0,5 g quruq natriy asetat tuzidan soling. Ustiga suyultirilgan sulfat kislotadan 8— 10 tom chi tomizing.Hosil bo'lgan sirka kislotani hididan bilish mumkin.Reaksiya tenglamasini yozing.