1. Fizikalıq shaxslar mal-múlk salıǵınıń ekonomikalıq mánisi hám byudjet

[22500000-(22500000/174)*60]*1,2% = 176 896 swmdı quraydı.

Fizikalıq shaxslardıń mal-múlkine salınatuǵın salıqtı esaplab shıǵarıw salıq tólewshiniń jasaw jayınnan qaramastan, salıq salıw obiekti jaylasqan jerdegi mámleket salıq xızmeti shólkemleri tárepinen kóshpelis mulkka bolǵan huqıqlardı mámleket diziminen ótkeriwshi organdıń maǵlıwmatları tiykarında ámelge asıriladı.Fizikalıq shaxslardıń mal-múlkine salınatuǵın salıq summası mal-múlktiń 1-yanvarǵa bolǵan jaǵdayına kóre inventarizaciya ma`nisinen hám belgilengen stavkadan kelip shıqqan halda esaplab shiǵarıladı.Bir neshe mal-múlkliniń ulıwma úlesli múlkinde bolǵan jaylar, ımaratlar hám imaratlar ushın fizikalıq shaxslardıń mal-múlkine salınatuǵın salıq múlk iyeleriniń hár biri tárepinen olardıń bul jaylar, ımaratlar hám imaratlar daǵı úlesine proporcional túrde tolıqnadı. Mal-mulkke bolǵan múlk huqıqı kalendar jıl dawamında bir mal-múlklinen basqasına ótken táǵdirde, fizikalıq shaxslardıń múlkine salınatuǵın salıq aldınǵı mal-múlkki tárepinen sol jıldıń 1-yanvarınan baslap ol mal-mulkke bolǵan múlk huqıqın joǵatǵan aynıń baslanıwına shekem, jańa mal-múlkti tárepinen bolsa ol jaǵdayda múlk huqıqı payda bolǵan aydan baslap tolıqnadı. Jańa jaylar, ımaratlar hám imaratlar boyınsha fizikalıq shaxslardıń mal-múlkine salınatuǵın salıq olar júzege keliw etilgen jıldan keyingi jıl basınan baslap tolıqnadı.

Miyraslar boyınsha ótken mal-múlk ushın fizikalıq shaxslardıń mal-múlkine salınatuǵın salıq miyrasxorlarda múlk huqıqı payda bolǵan aydan baslap tolıqnadı.

Salıq salıw obiekti joq etilgen, wayran bolǵan, buzip taslanǵan táǵdirde, fizikalıq shaxslardıń mal-múlkine salınatuǵın salıqtı óndiris mal-múlk joq etilgen, wayran bolǵan yamasa buzip taslanǵan aydan baslap toqtatıladı. Salıq summasın qayta esap-kitap qılıw jergilikli mámleket hákimiyatı organı yamasa puqaralardıń ózin ózi basqarıw organı tárepinen berilgen joq qılınǵanlıq,wayran bolǵanlıq,buzip taslanǵanlıq faktini tastıyıqlaytuǵın hújjetler ámeldegi bolǵan táǵdirde, ámelge asıriladı.

Kalendar jıl dawamında jeńillik huqıqı payda bolǵan (ámel etiwi tawsılǵan) táǵdirde, fizikalıq shaxslardıń mal-múlkine salınatuǵın salıqtı qayta esap-kitap qılıw bul huqıq payda bolǵan (ámel etiwi tawsılǵan ) aydan baslap ámelge asıriladı.

Fizikalıq shaxslardıń mal-múlkine salınatuǵın salıqtı tólew tuwrısındaǵı tólew xabarnaması salıq tólewshilerge mámleket salıq xızmeti organı tárepinen hár jılı 1-maydan keshiktirmey tapsırıladı.Fizikalıq shaxslardıń mal-múlkine salınatuǵın salıqtı salıq dáwiri ushın tólew esap beriw jılınıń 15-oktyabrine shekem ámelge asıriladı.

4. Fizikalıq shaxslardan alınatuǵın mal-múlk salıǵı boyınsha ámeldegi máseleler hám olardı saplastırıw baǵdarları. Bizge belgili, salıq sistemasın jetilistiriwde tiykarǵı itibar xojalıq jurgiziwshi subektlerdiń mámleket byudjeti menen májburiy tólewler boyınsha ekonomikalıq munasábetlerdiń eń qolay muwapıqlıǵın támiyinlewge qaratılıwı zárúr. Ózbekstan Respublikası mámleket byudjet dáramatları qáliplestirilishida mal-múlk salıǵınıń muǵdarı hám ornı házirshe onsha úlken emes. Buǵan baylanıslı shet el mámleketlerdegi jaǵdayda derlik birdey. Lekin rawajlanǵan mámleketlerde mámleket byudjetine túsetuǵın salıqlardıń absolyut kórsetkishleri boyınsha tushumi rawajlanıp atırǵan mámleketlerdegiga salıstırǵanda talay joqarı salmoqni quraydı. Sonıń menen birge, kóplegen shet el mámleketlerde bolǵanı sıyaqlı, biziń mámleketimizde de fizikalıq shaxslardıń mal-múlkinen alınatuǵın salıq jergilikli byudjetlerdiń dáramatları bazasın qáliplestiriwshi salıqlardan esaplanadı.

Biziń mámleketimizde fizikalıq shaxslar mal-múlkine iyelik huqıqı,múlk natiyjeliligine qızıǵıwshılıq hám odan qızıwǵıwshılıq máseleleri aymaqlar sheńberinde úlken parıqlanıw (ayırmashılıq) ga iye, usınıń sebepinen múlkti real jaǵdaydan kelip shıqqan halda bahalaw, salıq normaların belgilew hám de salıqlardı esaplaw jumıslarında jergilikli húkimetler wákilleri álbette qatnasıwları kerek,sebebi olar óz aymaǵındaǵı múlknning kólemine qaray, bahası boyınsha anıq maǵlıwmatqa iye boladı hám múlktiń bazar bahasın islep shıǵıw boyınsha koefficiyentlerge aniqliq kirgiziwde aktiv qatnasları talap etiledi. Mısalı, jergilikli húkimetler tárepinen jergilikli byudjet parametrlerin belgilewde-aymaqtıń socially-ekonomikalıq jaǵdayı, aymaqtaǵı kóshpes múlk bahasınan, xalıqtıń real turmıs sharayatından, múlk iyeleri ortasındaǵı teńsizliklerdi inabatqa alıp, mal-mulkni salıqqa tartıwdı belgilew ásirese zárúrli bolıp tabıladı.

Salıq nızamshılıq jergilikli húkimet shólkemleri jergilikli salıqlar boyınsha óz aymaǵında jaylasqan salıq túsimlerin esapqa alıwda qatnasıw kerekligi belgilengen. Usınıń sebepinen, yaǵnıy jergilikli hákimiyat shólkemleri tárepinen óz aymaǵında jaylasqan salıq tólewshiniń múlk bahasın asırıw koefficiyentlerin islep shıǵıw hám salıq stavkaların qayta kórip shıǵıw arqalı aymaqlar byudjetin dáramatlar bazasın ózgeriwin ámelge asırıw múmkin.

Jergilikli hákimliklerge belgilengen nızamlar tiykarında hám ornatılǵan tártipte byudjet avtonomiyasın beriw hám de olarda dáramatlardı qosıw boyınsha mápdarlıq principin qóllaw múmkinshiligin beriw arqalı aymaqlıq finanslıq támiynlewdiń ekonomikalıq natiyjeliligin asırıw múmkin. Tek ǵana nızamlı tártipte anıq belgilep qoyılǵan salıq -byudjet kepilliklerigina jergilikli húkimet shólkemlerin ózleriniń finanslıq jáne social-ekonomikalıq iskerligi ushın juwapkershiligin támiyinlewi múmkin. Usınıń menen birge, jergilikli húkimetler byudjet ǵárejetlerin ámelge asırıwda sheklewlerdi eńizilse, bul ilajlar jergilikli húkimetlerdi joqarı organlarǵa emes, bálki ózleriniń ekonomikalıq-finanslıq xızmetleri nátiyjelerine baylanıslı etip qoyılıwı maqsetke muwapıq.

Fizikalıq shaxslardıń mal-múlk salıǵı stavkası 2014-jıl ushın turar-jaylar, basqa jaylar hám xojalıqlardıń texnikalıq inventarizatsiya tárepinen qayta bahalanǵan ma`nisine salıstırǵanda 1,2 procent muǵdarında ornatılǵan. Eger múlk salıǵı obiektleriniń ulıwma maydanı belgili shegaradan ótsa (atap aytqanda, 200 kv.metrden 500kv.metrge shekem, hám de 500kv.metrden asqan bólegine) progressive tárzde salıqqa tortiladi. Sonday bolsada, fizikalıq shaxslar mal-múlkiniń haqıyqıy bazar bahası inabatqa alınbaydı. Mal-múlkti hám tamamlanmagan imaratlardı qayta bahalaw jumısları házirgi kúndegi haqıyqıy bazar bahosidan talay tómen bahalanmokda. Nátiyjede qayta bahalanǵan mal-múlktiń bahası haqıyqıy bazar bahasinda kóp parıq etedi, bunnan tısqarı jańa qurılǵan obiektler (úy,atız úy,kotejlar) dıń texnikalıq dizimge alıw byurosidan dizimnen ótkeriw, mulkni bahalaw hám qayta bahalaw jumısları kóngildagidek emes.

Salıq stavkası múlktiń texnikalıq inventarizatsiya ma`nisine salıstırǵanda.Qollanılıp atrǵan jergilikli byudjetler dáramat bazasına unamsız tásir kórsetip atır. Sebebi hár qanday rawajlanǵan mámlekette múlktiń bazar bahası (inflyaciya dárejesin shegirgen halda ) salıq obiekti bolıp xızmet etedi. Bul bolsa jergilikli byudjetler bazasın ekonomikanıń rawajlanıwı hám makroekonomikalıq. Kórsetkishler ózgeriwine qaray asıp barıwın támiyinleydi. Bizde bolsa, múlktiń inventar ma`nisi bir neshe jıllar dawamında ózgeriwsiz qalıp atırǵanlıǵı jergilikli byudjetlerdi zárúrli dáramatlar rezervinen juda qılıp atır. Bizińshe, bul barda qurılıs malları hám xızmetler bazarınıń real baxalarınan kelip shıqqan halda, fizikalıq shaxslardıń múlk salıǵı stavkasın hár 2 jılda jılǵa basına esapqa alıwda indeksaciya koefficiyentin qóllaw maqsetke muwapıq.

Joqarıdaǵilardan kelip shıǵıp, aytıwımız kerekki mal-mulkni inventarizaciya ma`nisi boyınsha bahalawdan waz keshiw hám de bazar ma`nisi boyınsha bahalawdı qabıllaw, mártebege erispegen muridlik summasın túrli koefficiyentler jardeminde yamasa basqa usıllar menen jańasha esaplawǵa ótiw usılların islep shıǵıw zárúr.

Foydalanilgan adabiyotlar róyxati:

1. Ózbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi: - T.: “Ózbekiston” nashriyot- matbaa ijodiy uyi, 2012 y. -40 B.

2. Ózbekiston Respublikasining “Davlat soliq xizmati tóǵrisida”gi Qonuni. 1997 yil, 29 avgust.

3. Ózbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi: Rasmiy nashr -Ózbekiston

Respublikasi Adliya vazirligi - T.: “Adolat”, 2012 y. -590 B.

4. Ózbekiston Birinshi Prezidenti Islom Karimovning mamlakatimizni

2013-yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2014-yilga móljallangan

iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yónalishlariga baǵishlangan Vazirlar

Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi

5. Vahobov A., Jóraev A. Soliqlar va soliqqa tortish. //Darslik. –T.: “Sharq”. 2009. -526 b

6. http://www.prezident.uz-Ózbekiston Respublikasi Prezidenti rasmiy

sayti.

7. http://www.gov.uz-Ózbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi rasmiy

sayti.

8. http://www.soliq.uz-Ózbekiston Respublikasi Davlat soliq qómitasi

rasmiy sayti.

9. http://www.mf.uz-Ózbekiston Respublikasi Moliya vazirligi rasmiy

sayti.

1