1. Freydning psikanalizi

“Super-ego” – bu “Super-men”!
Xo‘sh, unda “Super-men” nima? Ma’lumki, hujayralar to‘plami to‘qimani, to‘qimalar a’zolarni, a’zolar esa organizmni tashkil qiladi. Demak, “Super-men” – barcha “Men”lar yig‘indisi. Hujayra organizmda hayot kechirgani kabi, organizm ham hujayrasiz yashay olmaydi. Organizm – bu “Super-men2. “Super-men” – bu jamiyat qonunlari, axloq prinsiplari va din talablari. “Men” “Super-men” talablariga bo‘ysunib yashashi kerak. Aks holda u halokatga uchraydi. Demak, bu 3 ta tuzilmadan “Men”ga og‘ir. Chunki u bir tomondan “Id”ni qoniqtirishi, ikkinchi tomondan “Super-men” talablariga amal qilishi kerak. Freyd fikricha, shuning uchun ham “Men”da nevroz rivojlanadi.

Psixoanalitik qanday davolaydi?
Psixoanalitiklar nevrozlarni psixoterapevtik yo‘l bilan davolashda “Id”, “Men” va “Super-men” orasidagi ziddiyatlarni kamaytirishga yoki to‘xtatishga harakat qilishadi. Oddiyroq qilib tushuntiradigan bo‘lsam, psixoanalitik va mijoz bir xonada yolg‘iz qolishi kerak. Mijoz o‘zini erkin qo‘yib, ko‘zlarini yarim yumgan holda kresloga suyanib yotadi. Psixoanalitik undan xayoliga kelgan barcha fikrlarini va unga azob berayotgan voqea va hodisalarni oqizmay-tomizmay so‘zlab berishni iltimos qiladi. Bu yerda birorta ham sir qolmasligi va bemor uyalmasligi kerak. Ma’noli so‘zlarmi, ma’nosizmi, bemor ularni psixoanalitikka ochib tashlashi shart.

Ana shundagina, Z. Freyd ta’biri bilan aytganda, ruhiy poklanish, ya’ni “katarsis” ro‘y beradi va tuzalish jarayoni jadal kechadi. Z. Freydning fikricha, eng muhimi mazkur assotsiatsiyalar ong tomonidan boshqarilmasligi kerak va bemor fikrini erkin ifodalashi zarur. Shu talab saqlangandagina ong ostiga qamalgan xohish-istaklar va ong tomonidan taqiqlangan ziddiyatli muammolar o‘z yechimini topadi. Buning natijasida mijoz yillar mobaynida uni qiynayotgan muammolardan xalos bo‘ladi yoki nevroz belgilari butunlay chekinadi.

Ruh

Keyinchalik Freyd (1923) ongning id, ego va superego mavjudotlarini (Freyd "ruhiy apparat" deb atagan) o'z ichiga olgan yanada tizimli modelini ishlab chiqdi. Bular miyadagi jismoniy sohalar emas, balki muhim aqliy funktsiyalarning gipotetik kontseptsiyalari.
Id, ego va superego, odatda, inson shaxsiyatining uchta muhim qismi sifatida kontseptsiya qilingan.
Freyd idni ongsiz darajada lazzatlanish printsipiga ko'ra (asosiy instinktlarni qondirishdan qoniqish) ishlaydi deb taxmin qildi. Id ikki xil biologik instinktlarni (yoki disklarni) o'z ichiga oladi, ularni Freyd Eros va Tanatos deb atagan.
Eroz, yoki hayotiy instinkt, shaxsning omon qolishiga yordam beradi; u nafas olish, ovqatlanish va jinsiy aloqa kabi hayotni ta'minlaydigan faoliyatni boshqaradi (Freyd, 1925). Hayotiy instinktlar tomonidan yaratilgan energiya libido deb nomlanadi.
Aksincha, Tanatos yoki o'lim instinkti barcha odamlarda mavjud bo'lgan halokatli kuchlar to'plami sifatida qaraladi (Freyd, 1920). Ushbu energiya tashqi tomonga boshqalarga yo'naltirilsa, u tajovuz va zo'ravonlik sifatida ifodalanadi. Freyd Erozning Tanatosdan kuchliroq ekanligiga ishongan, shuning uchun odamlarga o'zini yo'q qilishdan ko'ra omon qolish imkoniyatini beradi.
Ego go'daklik davrida iddan rivojlanadi. Ego maqsadi idning talablarini ijtimoiy jihatdan maqbul tarzda qondirishdir. Iddan farqli o'laroq, ego ham ongli, ham ongsiz ongda ishlayotganda voqelik printsipiga amal qiladi.
Superego erta bolalik davrida rivojlanib boradi (bola bir jinsdagi ota-onasi bilan tanishganda) va axloqiy me'yorlarga rioya qilishni ta'minlash uchun javobgardir. Superego axloq tamoyili asosida ishlaydi va bizni ijtimoiy mas'uliyatli va maqbul yo'l tutishga undaydi.
Butun insoniyat mavjudligining asosiy ikkilamchi jihati shundaki, ruhiy apparatning har bir elementi bizdan boshqa ikkitasiga mos kelmaydigan talablarni qo'yadi. Ichki mojaro muqarrar.
Masalan, qoidalarga rioya qilinmasa, superego odamni o'zini aybdor his qilishi mumkin. Agar id va superego maqsadlari o'rtasida ziddiyat bo'lsa, ego hakam vazifasini o'tashi va ushbu nizoga vositachilik qilishi kerak. Ego uni tashvishga solmaslik uchun turli xil himoya mexanizmlarini (Freyd, 1894, 1896) ishlatishi mumkin.
Id, ego va superego haqida ko'proq bilish uchun bosing