1. Ftor Xlor Brom

Mustaqil ish


Mavzu: “Davriy sistemaming XVII gruppasi elementlari “

Bajardi : Azamatov . N

Reja :
1.Ftor
2.Xlor
3.Brom
4.Yod
5. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati

Ftor haqida malumot

Ftor – bu inson salomatligi uchun muhim bo’lmagan element, ammo uning etishmasligi va ortiqcha bo’lishi ko’plab sog’liq muammolarini keltirib chiqaradi. Ftor kimyoviy mahsulotlarda ishlatiladi.

Ftor
Oddiy moddaning ko’rinishi Suyuq ftor
Atom xossalari
Nomi, belgi, raqami ——————-→ Ftor/Fluorum (F), 9
Atom massasi ——————-→18,99840316 m.a.b. (g/mol)
Elektron konfiguratsiyasi ——————-→ [He] 2s^2 2p^5
Atom radiusi ——————-→ 73 pm
Kimyoviy xossalari
Kovalent radius ——————-→ 72 pm
Ion radiusi ——————-→ (+1e) 133 pm
Elektrmanfiyligi ——————-→ 3.98 (poling shkalasi bo‘yicha)
Oksidlanish darajasi ——————-→ -1, 0
Ionlanish energiyasi ——————-→ 1680,0 kJ/mol; (8.99 eV)
Oddiy moddaning termodinamik xususiyatlari
Termodinamik faza ——————-→ Gaz
Zichlik ( n.sh. da ) ——————-→ 1,696^0 г/л
Erish harorati ——————-→ 53,53 К (−219,70 °C)
Qaynatish harorati ——————-→ 85,03 К (−188,12 °C)
Solishtirma erish issiqligi ——————-→ (F – F) 0,5104 kJ / mol
Solishtirma buglanish issiqligi ——————-→ (F – F) 6,544 kJ / mol
Molyar issiqlikgi ——————-→ 31.34 J / (K · mol)
Molyar hajmi ——————-→ 22,4⋅10^3 mol/sm^3;
Oddiy moddaning kristall panjarasi
Panjara tuzilishi ——————-→ monoklinik ( a- ftor); kubik ( b -ftor)
Panjara parametrlari ——————-→ a- ftor:  b = 102.088 (18) ° ;  a = 5.4780 (12) Å ;  b = 3.2701 (7) Å
Boshqa xususiyatlar
Issiqlik o’tkazuvchanligi ——————-→ (300 K) 0,028 Vt / (m · K)
CAS raqami ——————-→ 7440-43-9

Ftor biz kundalik hayotda ishlatadigan va sanoat dasturlari uchun ajralmas bo’lgan ko’plab kimyoviy moddalarni ishlab chiqarishda tarkibiy qism hisoblanadi. Gaz shakli zaharli hisoblanadi. Ba’zi kimyogarlar ftor olish bo’yicha tajribalar paytida jarohat olgan yoki o’ldirilgan. Ftor inson tanasida mavjud. Bu odam va hayvonlarning suyak va tish tuzilmalari uchun muhim va muhim moddadir. Tish pastasida ham ishlatiladigan ftor tishlarga oqlik beradigan moddadir. Ftor vaqti-vaqti bilan ichimlik suviga qo’shiladi. Agar xohlasangiz, floristlar olamiga qisqa sayohat qilaylik.
Ftorning tarixi
Ftorni topish bo’yicha tadqiqotlar XVI asrga to’g’ri keladi; ammo uning kashfiyoti 19-asrda sodir bo’ladi. 1529 yilda Georigius Agricola kaltsiy ftorid birikmasi mineral ftoritni aniqladi. Keyingi yillarda Agricola kabi ba’zi kimyogarlar fluroitin tarkibida xlorga o’xshash aniqlanmagan element borligini bilishgan; ammo ular buni ajratib ololmadilar. Birinchi marta 1886 yilda frantsuz kimyogari Anri Moissan tomonidan ajratilgan. Ko’plab kimyogarlar yillar davomida o’z tajribalarida ajratib ololmaydigan ftorni ajratib olgan Moissan, ftorni kashf etgan kishi sifatida qayd etilgan.

• 
  Florga frantsuz olimi Andre Amper nomi berilgan. Bu frantsuzcha “fluere” so’zidan kelib chiqqan bo’lib, “oqim” degan ma’noni anglatadi.
  
• 
  Ftorit, ftorning eng muhim mineralidir; Bu qadimgi yunonlar, rimliklar, xitoylar va hindular tomonidan bezak sifatida ishlatilgan.
  
• 
  Ftorit manbai bo’lgan ftorit qazib olish 1775 yilda Angliyada, 1820 yilda Amerikada boshlangan.
  
• 
  Gidroflorik kislota 1720 yildan buyon shishani qayta ishlash va soqol qilishda qo’llanilgan.
  
• 
  1810 yilda ftorni ajratib olishga harakat qilgan ba’zi kimyogarlar o’zlarining tajribalari paytida jarohat olishdi va ba’zilari vafot etdi.
  
• 
  20-asrning 20-yillarida xloroflorokarbon gazlari sovutgich sifatida ishlatila boshlandi.
  
• 
  Teflon ftor aralashmalari yordamida 1938 yilda ixtiro qilingan.
  
• 
  Ikkinchi Jahon urushidan oldin ftor tuzlari payvandlash va shisha muzlash uchun ishlatilgan.
  
• 
  Ikkinchi jahon urushidan so’ng, ftorga bo’lgan ehtiyoj yadroviy bomba va atom energiyasini ishlab chiqarish tufayli sezilarli darajada oshdi.
  

Fizik va kimyoviy xossalari
Ftor uchun kimyoviy belgi “F” dir. Uning atom raqami 9, atom og’irligi 18,9, zichligi 1,265. Erish harorati -220 daraja, qaynash harorati -188 daraja. Bu hidi ozonni eslatuvchi metallmas element. U och jigarrang-sariq rangga ega. U galogenlar guruhiga kiradi va ushbu guruhning birinchi elementidir. Galogen atamasi metallarni biriktirib tuz hosil qilishi mumkin bo’lgan moddalarni tavsiflash uchun ishlatiladi. Galogenlar orasida eng kam qutblanuvchi element hisoblanadi. Bu barcha elementlarning eng kuchli elektromanfiy elementidir. Bu xona haroratida gazsimon bo’ladi. Gaz shakli zaharli hisoblanadi. U xrom va brom elementlarining xususiyatlariga o’xshaydi. Kichik zarrachalarga yopishgan ftor havoda uzoq vaqt qolishi mumkin.
Ftor o’z guruhidan boshqa halogenlarni tuzlaridan siqib chiqarib yuborishi mumkin: