1. Ftor Xlor Brom

Fizikaviy va kimyoviy xususiyatlar

Yodning kimyoviy belgisi “I” dir. Uning atom raqami 53, vazni 126,9, zichligi 4,93 gr/cm3. Uning erish nuqtasi 113 C, qaynash harorati 184 C. Galogen elementlar seriyasidagi yodning kristalli tuzilishi hajmi markazlashgan kubdir. Bundan tashqari, u metall xususiyatlarga ega. Galogenlar orasida u atsetindan keyin elektropozitivligi yuqori bo’lgan eng reaktiv element hisoblanadi. Bu o’z guruhidagi boshqa elementlarga qaraganda aktivligi pastroq. To’q kulrang va to’q binafsha ranglarda. Isitganda pushti-binafsha rangdagi gazga sublimatsiya qilinadi.

Yod boshqa galogenlar kabi ikki atomli molekulalarni hosil qiladi. Yodning -1 zaryadlangan holati “yodid” deb ataladi. Yodid ishqoriy elementlar bilan tuzlar hosil qiladi. Kaliy yodidning mis sulfat bilan reaksiyasi orqali sof yod olinadi. Ko’p elementli birikmalar hosil qilishi mumkin. Suvda oz eriydi va sariq eritma hosil qiladi. Xloroform karbon disulfid va karbon tetraxloridda oson erib, binafsha eritmalar hosil qiladi. Kraxmal bilan to’q ko’k murakkab birikma hosil qiladi. Havodagi kislorod va azot bilan reaksiyaga kirishmaydi.

Ozon bilan reaksiyaga kirishib birikmalar hosil qiladi. Yod pentafluorid xona haroratida ftor bilan reaksiyasi natijasida yod geptafluorid 250 gradusdagi reaksiyasida, yod trifluorid birikmalari esa -45 gradusdagi reaksiyasida hosil bo’ladi. Brom bilan reaksiyasida erish nuqtasi kam bo’lgan beqaror intergalogen birikma hosil bo’ladi. Yodat kislota suv va xlor reaksiyasida va issiq konsentrlangan nitrat kislota reaksiyasida hosil bo’ladi. Issiq ishqoriy eritmalar bilan reaksiyada yodat hosil bo’ladi. Ko’pchilik organik yodidli birikmalar boshqa organik birikmalar olish uchun ishlatiladi.
U asosan tabiatda dengiz suvida erigan yodid sifatida uchraydi. Tuproq, minerallar va dengiz maxsulotlarida yod miqdori ham mavjud. Dengiz o’tlari yodning eng samarali manbai hisoblanadi. Dengiz suvidagi yodni ba’zi usullar bilan tozalash mumkin. Eng keng tarqalgan elementlar orasida 61-o’rinni egallaydi.

U tabiatdagi yagona barqaror izotopdan iborat. Ushbu izotop I-127 g teng. Undan tashqari yana 37 ta izotop mavjud. I-129 izotopi yadro reaksiyalaridan olinadi, kam reaktiv, oz eriydi va yarim yashash davri 15,7 million yil. U turli xil kimyoviy xususiyatlarga ega bo’lgan turli xil ionli shakllarda mavjud bo’lishi mumkin. I-129 izotopi kimyoviy va fizik xususiyatlari jihatidan xlorning Cl-36 izotopiga o’xshaydi. Ushbu izotop osongina biosferaga kirishi mumkin.