Yod, bu galogenlar biri bo’lib, sog’liq uchun foydali elementlar qatoriga kiradi. Bu sanoat ko’p ishlatiladigan elementlar biridir.
Kimyoviy belgisi: I
Lotincha nomi: Iodum
Atom raqami: 53
Davr: 7
Nisbiy atom massasi: 126.9044
Guruh: 7.A
Oksidlanish darajasi: +7, +5, +3, +1, 0, −1
Elektron konfiguratsiya: 4d10 5s2 5p5
Aggregatsiya holati: Qattiq
CAS raqami: 7553-56-2
Ochilishi: 1811 yil
Ionlanish energiyasi [eV]: 10.45
Elektrmanfiylik: 2.666
Zichligi: 4.93 g /sm³
Yod hayotning bir qismi bo’lgan elementlar orasida muhim o’rin tutadi. Dunyo bo’ylab aqliy zaiflik holatlari yod tanqisligi bilan bog’liq. Bundan tashqari, buqoq kasalligining eng muhim sababi bu yod tanqisligi bilan bog’liq sharoitlardir. Yodlangan tuzlar yoki turli xil ozuqa moddalari orqali biz har kuni qabul qilamiz, yod tanamizning normal ishlashi uchun ajralmas element hisoblanadi. Uni tasodifan poroxda ishlaydigan kimyogar topdi. O’nlab afzalliklarga ega bo’lgan yod, shuningdek, yadroviy dasturlardan tortib fotosuratga qadar turli sohalarda ro’l o’ynaydigan element.
Yodni frantsuz kimyogari Bernar Kurtua 1811 yilda kashf etgan. Kurtua yodni tasodifan Napoleon urushlari paytida topdi. U otasining porox zavodida natriy va kaliy birikmalarini ishlab chiqarishga harakat qilar edi. Ushbu jarayon uchun o’sha paytda kam bo’lgan o’tin o’rniga dengiz o’tlari yoqib yuborilgan. Yosin kulidan natriy va kaliy birikmalarini ishlab chiqarishga urinayotganda u tasodifan aralashga juda ko’p miqdordagi sulfat kislotasini qo’shib qo’ydi. Bu orada binafsha rang bug’ ko’tarildi. U bug’ning sovuq yuzalardagi binafsha rangli kristallarga quyilib qolganini payqadi. Kurtua bu yangi mahsulotni ko’rsatdi degan xulosaga keldi. U bu qarorni ba’zi kimyogarlar tomonidan tasdiqladi. 1813 yilda yod Parij imperatorlik institutiga kiritildi.
Frantsuz kimyogari Jozef Lui Gay-Lyussak Kurtua kashf etgan yangi elementni binafsha rangga ega bo’lgani uchun yunoncha “binafsha” ma’nosini anglatuvchi “yodlar” deb nomlagan. Uning inglizchasi “yod“.
Yod bilan bog’liq ba’zi bir tarixiy voqealar quyidagicha;
1831 yilda Kurtua kashfiyotini Qirollik Fanlar akademiyasi tomonidan taqdirlandi.
1820 yilda shveytsariyalik shifokor Francois Coindet zob kasalligini yod bilan davolash mumkinligini ko’rsatdi. Bu yoddan tibbiyotda birinchi marta foydalanish.
Yoddan birinchi tijorat maqsadlarida foydalanish 1839 yilda sodir bo’lgan. Lui Daker o’z ishlab chiqargan usulida metall plitalarga fotosuratlar olish uchun yoddan foydalangan.
1900-yillarning boshlarida yod tanqisligi sababli guatr holatlari AQShning Buyuk ko’llar mintaqasida ko’rila boshladi. 1924 yilda bu erga yodlangan tuz berildi va buqoq kasalliklari 75 foizga kamaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
