1. Funksiyalarning qavariqlik va botiqlik intervallari; Burilish nuqtalari va asimptotalarini izlash

6) Funksiyani tekshirishning umumiy rejasi. Funksiyani hosila yordamida tekshirishni hisobga olib, funksiyani tekshirishning quyidagi umumiy rejasini tavsiya etamiz:
1) funksiyaning aniqlanish sohasini topish hamda argumentning aniqlanish sohasi chetlariga intilganda funksiya o’zgarishini tekshirish;
2) funksiyaning juft-toqligini tekshirish;
3) funksiyaning davriyligini aniqlash;
4) funksiyaning uzluksizligi, uzilishini tekshirish;
5) funksiyaning kritik nuqtalarini aniqlash;
6) funksiyaning monotonlik oraliqlarini va ekstremumini tekshirish;
7) ikkinchi tur kritik nuqtalarni topish;
8) funksiya grafigining qavariqlik, botiqlik oraliqlarini va egilish nuqtalarini aniqlash;
9) funksiya grafigining asimtotalarini tekshirish;
10) imkoniyati bo’lsa funksiya grafigining koordinat o’qlari bilan kesishish nuqtalarini aniqlash;
11) yuqoridagi aniqlangan xususiyatlarni hisobga olib, funksiya grafigini yasash.
1-misol. funksiyani tekshiring.
Yechish. Funksiyani tekshirishning umumiy rejasidan foydalanamiz:
1) funksiya maxraji no’lga aylanadigan nuqtalardan boshqa hamma nuqtalarda aniqlangan. Maxraj nuqtalarda nolga teng, demak, funksiyaning aniqlanish sohasi oraliqlardan iborat. Aniqlanish oraliqlarining chetlarida funksiyaning o’zgarishini tekshiramiz:


2)
bo’lganligi uchun toq funksiya;
3) funksiya tenglikni qanoatlantirmaydi, demak, davriy emas;
4) funksiya nuqtalarda uzilishga ega;
5) kritik nuqtalarni topamiz:

Bundan tashqari nuqtalarda mavjud emas. Demak, kritik nuqtalar: bo’ladi;
6) oraliqlarning har birida ning ishorasini tekshiramiz;
oraliqlarda funksiya hosilasi musbat, ya’ni funksiya bu oraliqlarda o’suvchi; oraliqlarda ya’ni kamayuvchi nuqtada funksiya maksimumga, nuqtada minimumga ega bo’ladi. kritik nuqtadan o’tishda ishorasi o’zgarmaydi, demak bu nuqtada ekstremum yo’q.

7) ikkinchi tur kritik nuqtalarni topamiz:

nuqtalarda ikkinchi tartibli hosila mavjud emas. Demak ikkinchi tur kritik nuqtalar bo’ladi;
8) oraliqlarda ning ishorasini tekshiramiz: bo’lsin.
xuddi shunday bo’lib, oraliqlarda funksiya grafigi qavariq, oraliqlarda funksiya grafigi botiq bo’ladi. Ikkinchi tartibli hosila har bir ikkinchi tur kritik nuqtada ishorasini o’zgartiradi, lekin da funksiya uzilishga ega. Shuning uchun faqat nuqtada funksiya grafigi egilishga ega bo’ladi

9) funksiya grafigining asimptotalarini topamiz:

. Demak, funksiya grafigining vertikal asimgtotalari bo’ladi.

Shunday qilib, og’ma asimptota bo’ladi;
10) bo’lganda bo’lib, funksiya grafigi koordinatalar boshidan o’tadi;
11) yuqoridagi tekshirishga asosan, funksiya grafigini yasaymiz. (18-chizma)

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Toshmetov O’., Turgunbayev R., Saydamatov E., Madirimov M. Matematik analiz I-qism. T.: “Extremum-Press”, 2015. – 244-258b.
2. Claudia Canuto, Anita Tabacco Mathematical analysis. I. Springer-Verlag. Italia, Milan. 2008.- 189-192p.
3. Xudayberganov G., Vorisov A., Mansurov X., Shoimqulov B. Matematik analizdan ma’ruzalar. I T.:«Voris-nashriyot». 2010 y. 168-170b.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Toshmetov O’., Turgunbayev R., Saydamatov E., Madirimov M. Matematik analiz I-qism. T.: “Extremum-Press”, 2015. -238-249b.
2. Claudia Canuto, Anita Tabacco Mathematical analysis. I. Springer-Verlag. Italia, Milan. 2008.- 189192p.
3. Xudayberganov G., Vorisov A., Mansurov X., Shoimqulov B. Matematik analizdan ma’ruzalar. I T.:«Voris-nashriyot». 2010 y. 165-170b.

1^ C.Canuto, A.Tabacco mathematical analysis I 2008 -191page

2^ C.Canuto, A.Tabacco mathematical analysis I 2008 -193page