Usmonov Muzaffar 215 guruh

Usmonov Muzaffar 215 guruh
Mavzu: Falsafiy tafakkur taraqqiyot bosqichalari, sharq falsafasi

1. 
   Eramizdan aldingi IV ming yillikning ohiri III-ming yillikning boshida qadimgi Bobil va Qadimgi Misr madaniyati o’z tarakiyotining yuqori nuqtasiga erishdi. Bu davlatlarda falsafiy fikrlarning pul to'lashi, birlashishi, dunyo xaqidagi fanlar bo’lgan - Astronomiya, kosmologiya, matematik birinchi odimlari bilan yaqinlikdan bulgan bulsa, o'zaro, afsonalar bilan bog’liq edi. Eng muhimi ilmiy yutuqlar (hisobning oltmishtalik tizimi, yashash darajalari, geometrik shaklar xajmining hisoblab chiqilishi va boshqalari) amaliy ahamiyatga ega bo'lib, xo’jalik yuritishda qo’llanar edi. Qadimgi Bobil va Misr olimlari oy va kunning tutilishi davriyligini aniqlashga muvofik bo’dilarki, bu ularga bu hodisani oldindan aytish imkonini berdi. Bu ham amaliy ahamiyatga ega edi.
   
2. 
   Upanishadlar vedalar adabiyotini yakunlaydi. "Upanishadalar" sirli bilim degan ma'noni anglatadi, "Veda" larning falsafiy tomonidan tashkil qilinmoqda. "Upanishadalar" yahlit kitob yoki falsafiy risola bo’lmay, balki turli vaqtda turli mavzularda ijod etgan no’malum mualliflarning matnlaridan iborat. Ishlash mazmuni va uslubi har hil va turlicha falsafiy qarashlar maxsulidir. Upanishadlarning eng muxim kismi Kayet charhi (samsara) haqidagi qoida va qilmishiga yarasha mukofot qonuni (karma) dir
   
3. 
   Qadimgi xitoy Falsafasining manbalari - "Bilim Darajasining Mumtoz Kitoblari" da yorilgan.
   

1. “Ashulalar kitobi” (er. Oldingi XI-VI asrlarda) xalq sheriyatining to’plamidir;

1. 
   “Tarix kitobi” (er.oldingi 1-nchi mingyillikning boshlari) - rasmiy hujjatlar to’plami bo’lib, tarixiy voqealar bayonidir;
   
2. 
   “Tartib kitobi” (er.ol. IV-I asrlar) iqtisodiy va diniy rasm-rusumlarni, izchil va iqtisodiy faoliyat me'yorlarini tasvirlaydi.
   
3. 
   “Bahor va kuz kitobi” (er.ol. VII-IV asrlar) axloqiy va rasmiy - adabiy masalalarni hal qilish uchun namuna sifatida xizmat qildi.
   

4. 
   Zardushtiylik dinidan eramizning II asriga kelib Moniy (216-276) ta'limoti ajralib chiqdi. Uning talimoticha, Xayotda dastavval nur dunyosi-yaxshilik va zulmat dunyosi-yovuzlik bo’lgan. Ular o’rtasida abadiy kurash boradi, inson ikki unsurdan (ruh-nur farzandi, jism-zulmat maxsuli) iborat. Moniylik ta'limoti asosida Mazdak (470-529) ta'limoti eramizning V-VI asrlarida yuzaga keldi. Mazdakiylik ijtimoiy tengsizlikni bartaraf etish yo’lida kurashga davat etuvchi mafkura sifatida xizmat qilgan. Unda yovuzlik - boylikka hirs qo’yish va o’ta kambag'allik qoralanadi.Bu insonparvar harakatdan cho’chigan shoh Mazdakni o'limga mahkum etadi.
   
5. 
   Zardushtiylik diniga eramizdan avvalgi VI asrlarda asos solingan. Zardushtiylik dinining muqaddas kitabi “Avesto” hisoblanadi. “Avesto ”kitobiga binoan, Koinot, yer, ocean, osmon, nurli doira va jannatdan iborot. Yer dumaloq bo'lib, atrofi okean bilan o’ralgan va obu-havo, yil fasllari bilan bogliq bo’lgan yetti qismdan iborat bo'lib, bu bobilliklarning yetti shamollari xaqidagi qadimiy tasavvurlardan iqtibos qilingan. Osmon to’rt doiradan tashkil topgan: yulduzlar doirasi, oy doirasi, quyosh doirasi va jannat doirasi yoki nur makoni. Yulduzlar, Oy va quyosh xudo Ahura Mazdaning badani sifatida tasvirlanadi.
   
6. 
   Mutakallimlar Qur’on oyatlarini erkin tahlil etishga mutlaqo qarshi bo’lsalar, Mutaziliylar u aqidalardagi mazmunni aql yordamida mantiq kuchi bilan aniqlash tarafdori edilar. Mutaziliylarning fikricha peshonaga yozilgan taqdir borligiga ishonch Ollohning obrosiga putur yetkazadi, chunki yomon hattiharakatlar ham uning irodasi mahsuli bo’lib qoladi. Kalom tarafdorlari Mutakallimlar deyiladi. Kalomning asoschisi al Ash’ores va Mansur Muhammad ibn Mahmud al Matrudesdir.
   
7. 
   Tasavvuf murakkab diniy – falsafiy oqim bo’lib hilma-xil qirralarga ega. Unda 2ta asosiy g’oyasi ko’zga tashlanadi: bu o’tkinchi dunyo, mol-mulk, mansabga ixlos qo’yish, Ollohni unutishga imonsizlikka olib keladi, degan g’oyaga tayanganlar, tarkidunyochilikni targ’ib etganlar azaldan peshonaga yozilgan taqdir borligiga ishontirishga intilganlar. Ikkinchi yo’nalish bu dunyo Olloh taollo tomonidan odamlar, ularning insonlardek yashashi uchun yaratilgani, odam shu dunyodagi ezgu ishlari bilan u dunyoda Xudo visoliga yetish uchun og’ir, mashaqqatli poklnish yo’lida borishni tashbix etganlar. Tasavvufda Olloh rahmatiga yetishning, inson ma’naviy kamolot yo’lining 4 bosqichi mavjudligi tasdiq etiladi. Bular : shariat, tariqat, ma’rifat va haqiqat.
   
8. 
   Xo’ja Ahmad Yassaviy (1041-1167) – “Yassaviya” tariqati asoschisi.
   

Yassaviya tariqati qoidalari

1. 
   Murid hech kimsani o’z piridan afzal ko'rmasligi, unga doimo taslimiyat izhor qilmog’i lozim
   
2. 
   Murid shunchalik zukko va idrokli bulishi kerakki, to o’z shayxining rumuz va ishoralarini mukammal anglay olsin;
   
3. 
   Shayxning barcha akvoli (so’zlari) va af'oli (ishlari) ga murid sodiq bo'lib, unga mutlaqo mutte va muxtaid bo’lmog’i kerak.
   
4. 
   Murid o’z murshidi (piri) ning barcha topshiriqlarini chustu choloklik (chaqqonlik) ila sidqidildan bajarib, uni hamisha rozi qilib yurmog’i zarur. Chunki rizoi Alloh uning (Ya’ni Shayxning) Zimnidadir;
   
5. 
   Murid o’z so’ziga sodiq, vadasiga rosih bo’lib, murshidi ko’nglida hech qanday shaku shubha tug’dirmasligi zarur;
   

Bahouddin Naqshband (1318-1389) “Naqshbandiya” tariqati asoschisi. “Naqshbandiya” tariqati bosh g’oyasi – “Dilba yoru-u, dast-ba kor” ya’ni “doimo ko’ngling Ollohda bo’lsin qo’ling esa ishda”

Najmiddin Kubro (1145-1221) “Kubroviya” tariqati asoschisi