1. iqtisodiyotga kirish

Tovar birjalari - bu moddiy va buyumlashgan obyektlarning (xomashyo, dastgohlar, bug‘doy, metall) tashkil etilgan bozori. Bunday birjalar ixtisoslashgan. Turli tovarlar bilan savdo sotiq qilinadigan birjalar esa universal birjalar deyiladi.

Fond birjalari - bu o‘rnatilgan narx asosida oldi sotdi bitimlari tuziladigan qimmatli qog‘ozlar bozori. Fond birjalarida qimmatli qog‘ozlarning bozor narxi, ya’ni birja kursi shakllanadi. Birja kursi aksiya, obligatsiya ya’ni bozor narxini uning nominal qiymatiga nisbati bilan aniqlanadi.

Valyuta bozorida yirik miqdorda valyuta savdosi amalga oshiriladi.Valyuta bozori fond bozori tarkibiga kiradi.

Mehnat birjalari o‘ziga xos tovar sifatida ishchi kuchining oldi- sotdi jarayonini tashkil etishga ixtisoslashadi.Ular ishga yollanayotgan va ish beruvchilar o‘rtasida vositachilik qiladilar. Ishsizlar va bo‘sh ish joylarini hisobga olish, ishsizlarga moddiy yordam ko‘rsatish, xodimlarni qayta o‘qitish ularning vazifalari hisoblanadi.
Birjaning barcha shakllarida kelishuvning o‘ziga xos belgisi bu tovar, aksiya va valyuta kurslariga, narxning tebranib turishiga chayqov yo‘li bilan ta’sir qilishdir.
Birjada uning qatnashchilari ayirboshlash to‘g‘risida bitim tuzadi, lekin tovarni yyetkazib berish va uning haqini to‘lash birjadan tashqarida yuz beradi. Bunda tovar egasi va xaridorlar qatnashishi shart emas. Ular nomidan ishni broker (dallol)lar yuritadi. Broker (makler)lar - bu tovar, fond va valyuta birjalarida oldi-sotdi bitimlarini tuzishda vositachilik qiladigan shaxs yoki maxsus firma. Ular odatda mijozlar topshirig‘iga ko‘ra va uning hisobiga ish yuritadi, kafolat beruvchi hisobiga o‘z nomidan savdo bitimlari tuzishi ham mumkin. Auksionlar - alohida xususiyatlarga ega bo‘lgan tovarlarni sotish uchun muayyan joylarda tashkil qilingan maxsus kim oshdi savdo muassasasi. Auksionda savdo tovarlarning nisbatan cheklangan ro‘yxati bo‘yicha, ommaviy sotuvga qo‘yish yo‘li bilan o‘tkaziladi. Auksion e’lon qilingan vaqtda va ma’lum davrda o‘tkaziladi. Bunda tovarlarning bozorga kelib tushish mavsumi va hajmi hisobga olinadi. Auksion savdosida namuna tovarlar ro‘yxatda ko‘rsatilgan tartibda savdoga qo‘yiladi, xaridorlar orasida eng yuqori narxni taklif qilgan kishi tovarni sotib oladi.