1. Jomiy (taxallusi; asl ism-sharifi Nuriddin Abdurahmon ibn Ahmad) (7-noyabr 1414-yil, Jom 9-noyabr 1492-yil, Hirot) fors-tojik shoiri, naqshbandiylik tariqatining yirik vakili

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI

CHIRCHIQ DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI

MUSIQA FAKULTETI
Musiqa yo`nalishi
O’zbek xalq ijodiyoti fanidan

MUSTAQIL ISH
Mavzu: A.Jomiyning musiqiy nazariyasi

	Ilmiy rahbar: __________________________ CHDPU “Musiqa ta`limi kafedrasi”o`qituvchisi_____________________ Bajardi: Qodirova Nilufar Hamroqulovna 21/1 sirtqi -guruh talabasi

CHIRCHIQ- 2023

Reja
1.Jomiyning hayoti va ijodi

2. Jomiyning Alisher Navoiy bilan do’stligi
3. Jomiyning adabiy hamda ilmiy merosi
4. Dostonlari
5. Jomiyning musiqaga qo’shgan hissasi
1.Jomiy (taxallusi; asl ism-sharifi Nuriddin Abdurahmon ibn Ahmad) (7-noyabr 1414-yil, Jom — 9-noyabr 1492-yil, Hirot) — fors-tojik shoiri, naqshbandiylik tariqatining yirik vakili. Jomiyning ota-bobolari asli Dashtdan boʻlib, Jomda, keyinchalik Hirotda hayot kechirishgan. Jomiy Madrasa yoshidan ancha erta Hirotdagi „Dilkash“ (Navoiy maʼlumotiga koʻra, „Nizomiya“) madrasasiga kirib, oʻz davrining taniqli til, adabiyot olimlari va mudarrislari qoʻlida tahsil olgan. Shu davrdayoq u arab tilini mukammal oʻrgana boshlagan. Keyinroq Jomiy oʻz bilimini oshirish uchun Samarqandga keladi va Ulugʻbek madrasasida buyuk falakiyotshunos Qozizoda Rumiy, Ali Qushchi, fiqhshunos Fazlulloh Abullays qabilardan taʼlim oladi. Bu yillarda u til va adabiyotnigina emas, riyoziyot, falakiyot, falsafa, huquqshunoslik fanlari, din asoslari, hadis va tafsir ilmlarini ham chuqur oʻrganadi, olimlarning turli mavzulardagi munozara va mubohasalarida qatnashib, yetuk olimligi bilan tanila boshlaydi. Jomiy Hirotga qaytgach, tasavvuf yoʻliga kirishni, oʻz bilim va faoliyatini shu yoʻlga, qolaversa, ijodga, ilm-fanga bagʻishlashni afzal koʻradi. U oʻziga pir qilib Shayx Saʼdiddin Koshgʻariy tanlaydi, Hirotning jome masjidida uning suhbatlarini tinglaydi. Saʼdiddin Koshgʻariy tasavvufda Muhammad Naqshband sulukiga mansub edi. Jomiy mashhur sufiylar bilan yaqindan muloqotda boʻladi. Muhyiddin ibn al-Arabiyning asarlarini chuqur mutolaa qiladi. Oʻzining mutasavviflik faoliyatida Bahouddin Naqshband gʻoyalarini shu sulukning ikkinchi bir yirik namoyandasi — Xoʻja Ahror bilan yaqin munosabatda boʻlgan holda yanada rivojlantirdi. Rasman oʻzini kundalik „Malomatiya“ tariqatiga mansub deb xisoblasada, asarlarida Naqshbandga ixlosi baland boʻlgan. Jomiy Xurosonda temuriylardan Shohrux, Abulqosim Bobur, Abu Said va Husayn Boyqaro podshoxligi davrida yashadi. Xurosonda Hirot taxtiga temuriy Sulton Husayn Boyqaro oʻtirgandan soʻng Jomiyning mamlakatdagi mavqei juda ortadi, chunki Sulton Husayn va uning koʻp avlodlari oʻzlarini unga murid, deb eʼlon qilganlar.
2. Jomiy katta yer-mulk egasi boʻlgan. Jomiy Alisher Navoiy bilan birinchi marta Abu Said xukmronligi davrida Xiyobon mavzesida hamma qatori koʻrishgan. Shunda Jomiy unga oʻzining bir risolasini taqdim qilgan. 1476—77-yillarda Navoiy ham Jomiyni oʻziga pir, deb taniydi. Garchi Jomiyning Navoiydan yoshi ancha ulugʻ, rasman pir hisoblansa ham, mohiyatan ular chin doʻst va hamkor boʻlganlar. Jomiy oʻzining (Nafaxotuluns, Bahoriston va boshqa) bir qancha asarlarida Navoiyni, Navoiy ham oʻz asarlari (Hamsat ul-mutahayyirin, „Majolis un-nafois“ va b.)da Jomiyni hurmat bilan tilga oladi. Jomiy "Nafahot ul-uns" („Azizlar nafasi“), "Risolai musiqi" („Musiqa risolasi“), "Risolai muammo" („Muammo risolasi“) kabi oʻndan ortiq asarini Navoiy maslahati bilan yozgan. Jomiy vafotidan sal burun lirik sheʼrlarini 3 devonga boʻlib, ularga Fotixat ush-shabob („Yoshlikning boshlanishi“), Vositat ul-ikd („Oʻrtadagi dur“) va Xotimat ul-xayot („Hayot xotimasi“, 1479—1491) deb nom berar ekan, bunda Navoiy maslahatini eʼtiborga olgan edi. Navoiy va Jomiyning doʻstligi adabiy hamkorlik bilan chegaralanmagan. Navoiy Husayn Boyqaro saroyida bosh vazir boʻlib turar ekan, oʻz siyosiy va ijtimoiy faoliyatida Jomiydan maslaxatlar olib turgan. Mayda, Sulton Husayn Qunduz viloyatiga qarshi yurishga otlanmoqchi boʻlganda, Jomiy Navoiydan podshohni bu safardan qaytarishni iltimos qilgan. Saroydagi fitna va fujurlar Navoiyning joniga tegib, u oʻz vazifasidan ketmoqchi boʻlganda Jomiy uni bunday qarordan voz kechtirgan. Chunki Navoiydek xalqparvar arbob saroydan ketsa, xalq va mamlakat ahvoli yanada ogʻirlashishini u yaxshi tushunar edi.
3. Jomiydan ulkan va rangbarang adabiy hamda ilmiy meros qolgan. Baʼzi olimlar Jomiy asarlarining umumiy soni 100 ga yaqin deb taxmin qiladilar. Navoiy Hamsat ul-mutahayyirinda uning 38 asarini nomma-nom sanab koʻrsatadi. Jomiy asarlari falsafa, tasavvuf, tilshunoslik, adabiyotshunoslik, sanʼat sohalariga hamda nazm va nasrning har xil janrlariga oid. Jomiyning ijodiy faoliyati koʻp qirrali boʻlsa ham u Sharq xalqlari madaniyati tarixida koʻproq genial shoir va mutafakkir — olim sifatida tanilgan. Bu jihatdan uning epik va lirik merosi gʻoyat diqqatga sazovordir. Sunggi asr adabiyotshunoslari haqli ravishda uni fors-tojik adabiyotining ilk taraqqiyot davrdagi (10—15-asirlar) buyuk mutafakkir-ijodkor deb ataydilar
Jomiy oʻz asarlarini fors-tojik tilida yozgan, arab tilini ham yaxshi bilgan. Xorazmlik tilshunos Ibn al-Hojibning arab tili nahv (sintaksis)i haqidagi Al-Kofiya darsligiga 1492-yilda gʻoyat yaxshi sharh bitgan. Bu kitob Markaziy Osiyo va Yaqin Sharq mamlakatlarida soʻnggi vaqtlargacha maktab va madrasalarda arab tilidan qoʻllanma boʻlib keldi. Navoiy bergan maʼlumotga koʻra, Jomiy turkiy tilni yaxshi bilgan.
4. Jomiyning Lujjat ul-asror („Sirlar dengizi“, 1475), Ashiat ul-lamoat („Yiltillagan nur“, 1476) diniy-falsafiy qasidasi Ibn Sinogaga bagʻishlangan. Dostonlarida xalq ommasining eng yaxshi orzu-umidlarini kuylagan. 7 dostondan iborat Haft avrang („Yetti taxt“ yoki „Katta ayiq“, 1480—87)dagi Silsilat uz-zahab ("Oltin zanjir, 1472), Tuhfat ul-ahror („Nuroniylar tuhfasi“, 1481—82), Sibhat ul-abror („Taqvodorlar tasbehi“, 1482— 1483) dostonlarida yuksak xulq-atvor mezonlarini targʻib qilgan, kishilarni maʼrifatga, yurtparvarlikka, toʻgʻrilik, insof va iymonga chaqirgan. Yusuf va Zulayho (1483), Layli va Majnun (1484), Salomon va Absol (1479—1480) dostonlari ishqiy mavzuda. Xiradnomai Iskandariy dostoni (1485) Nizomiyning Iskandarnoma-siga taqlidan yozilgan. 18- asr oxiri va 19- asrning boshlarida Muhammad Rizo Ogahiy Jomiyning „Yusuf va Zulayho“sini oʻzbek tiliga tarjima qilgan.
5. Jomiy musiqa sohasida ham katta obroʻga ega boʻlib, Naqshi Mulla („Naqshi Imoma“) asari muallifidir. Sharq musiqa ilmi tarixida Jomiyning Risolai musiqisi ham alohida oʻrin tutadi. Risola kirish, ikki yirik qism — „ilmi taʼlif“ va „ilmi iyqoʻ“ hamda xotimadan tashkil topgan boʻlib, ular oʻz ichiga 23 faslni qamrab olgan. Jomiy oʻzining musiqiy nazariy va musiqiy estetik qarashlarida Abu Nasr Forobiy, Abu Ali ibn Sino, Safiuddin Urmaviy va Abdulqodir Marogʻiylarning mumtoz anʼanalarini davom ettirgan. Asosiy diqqatini oʻsha davr amaliyoti bilan bogʻliq boʻlgan parda (lad) tizimlari (jins, jam, „Oʻn ikki maqom“, shoʻʼba va boshqa) hamda usul (ritm) masalalariga qaratgan. Jomiyning musiqaviy tafakkuri adabiy-badiiy ijodida ham oʻz ifodasini topgan.

Asarlari oʻzbek tiliga tarjima qilinib, bir necha marta nashr etilgan. „Qofiya sharhi risolasi“, „Sharhi Mullo“ (yoki „Mullo Jomiy“) Markaziy Osiyo va Idil (Volga) boʻyi tatarlari madrasalarida arab tili grammatikasidan darslik sifatida oʻqitilgan. Oʻzbekiston va Tojikistonning bir qancha jamoa xoʻjaliklari, koʻchalar, maktablar „Jomiy“ nomi bilan ataladi. 1970-yil Samarqand shahrida Navoiy bilan Jomiy haykali oʻrnatilgan.