1. Kalom haqida tushuncha. Kalom ilmiga hissa qo’shgan mutakkallimlar

Asharizm asosiy maktabga aylandi. Va dastlabki islom falsafasi shu orqali u dastlab qo'yilgan poydevorlarga asoslangan edi Abdul al-Hasan al-Ash'ariy X-asrda maktabni unga ustozi Abdulloh ibn Said ibn Kullaab o'rgatgan metodika asosida asos solgan. Shu bilan birga, maktab tarix davomida ko'plab o'zgarishlarni boshdan kechirdi, natijada Ashariy atamasi zamonaviy foydalanishda juda keng qo’llaniladi. Masalan ular orasidagi farqlar Ibn Furak va al-Bayhaqiylardir.
Va Ashariylarning qarashlari quyidagicha bo’lgan edi: tabiatning o'ziga xos xususiyatlarini va xususiyatlarini anglash inson qobiliyatidan tashqarida edi. Boshqa tomonidan taklif qilingan yechim Abdul al-Hasan al-Ash'ariyning ilohiy mavjudot Qur'onda zikr qilingan sifat va ismlarga ega bo'lgan tashbih muammolarini hal qilish. Ushbu nomlar va atributlar ijobiy haqiqatga ega bo'lishlari bilan birga, ular mohiyatan ajralib turadi, ammo shunga qaramay ularda mavjudlik ham, haqiqat ham yo'q. Bu masalada al-Ash'ariyning ilhomi bir tomondan mohiyat va sifatni tushunchalar sifatida ajratish edi, boshqa tomondan mohiyat va sifat o'rtasidagi ikkilik miqdoriy jihatdan emas, balki sifat darajasida joylashgan bo'lishi kerakligini anglaydilar. Mutazililarning fikrini anglay olmadilar.Mutazilitlar Ash'ariylarni mutbita (qat'iy qilganlar) deb atashgan.
Asharitlarning fikrlari quyidagicha: Xudo qudratli, shuning uchun hamma Yaxshilik va Yomonlik Xudo buyurgan yoki taqiqlagan narsadir.  Xudo nima qiladi yoki amr qiladi - bu erda ko'rsatilgandek Quron  va hadis - faqat ta'rifi bo'yicha. U ta'qiqlagan narsa adolatsizdir. To'g'ri va noto'g'ri obyektiv haqiqat emas. Qarama-qarshi tomonlar singari talab qilish xato. Mutazaliya-demak Xudo adolatli U adolatsiz ishlarga buyurmaydi. (masalan, kimnidir o'zlariga bog'liq bo'lmagan narsalar uchun do'zaxga mahkum etish kabi), chunki bu Uning kuchini cheklaydi. Ba'zi ilohiy harakatlar, buyruqlar bo'lishi mumkindek ko'rinadi. insonlarning noyob tabiati va atributlari Xudoni inson tafakkuri va hislar bilan to'liq anglab bo'lmaydi. Sababi Xudo tomonidan berilgan va bilim manbai bo'yicha inson aqli zakovati bunga ojizlik qiladi. Intellektual tekshiruv Qur'on va uning buyrug'i bilan belgilanadi. Quron tafsirlari va Hadis eski tarjimalar yordamida rivojlanib borishi kerak. Buni faqat Xudo biladi yurak va kim sodiqlarga tegishli ekanligini biladi, kim esa unga tegishli emas? Xudo ichida bo'lganlarning gunohlarini kechirishi mumkin . Qo'llab-quvvatlash .Garchi odamlar egalik qilsa ham, ular hech narsa yaratishga qodir emaslar, shuning uchun Xudoning imkoniyatlari o'rtasida qaror qabul qilishadi.  Ushbu ta'limot endi G'arb falsafasida quyidagicha tanilgan. Doktrinasiga ko'ra kasb , har qanday va barcha insoniy harakatlar, hatto barmoqni ko'tarish ham yaratilgan Xudo tomonidan qasamki, lekin amalni bajaradigan inson javobgar buning uchun, chunki ular aktni "sotib oldilar".Quron- bu mohiyatan Xudoning yaratilmagan kalomi; ammo, u harflar yoki tovushlarda shakl olganda yaratiladi. Xudoni bilish Qur'on va Muhammad hadislarini o'rganishdan tashqari, muqaddas ism va sifatlarni o'rganishdan kelib chiqadi.
Musulmonlar ishonishlari kerak Islomning beshta ustuni, Payg’ambarlarga va farishtalarga.
Ash'ariylar Allohning fazilatlari haqida o'zlariga xos bo'lgan e'tiqodlarga ega:
Mavjudlik, Boshlanishsiz doimiylik, Chindan ham chidamlilik, Yaratilgan narsalarga o'xshashlik, Birlik
Alloh hamma narsani qudratli, qasddan biladi, biladi, yashaydi, ko'radi, eshitadi va gapiradi (sifatlarni anglatuvchi)
Keyin X-asrda Asharizim kalomi asosiy maktab bo'ldi. Ashariylik mutazaliylar  va osoriylar, iroda erkinligi tarafdorlari (kadariylar) va taqdirni belgilash tarafdorlari( jaboriylar), manunalizim va realizm tarafdorlari o'rtasidagi ilohiy sifatlarni tushunishdagi ilohiy masalalarning yechimi ifodalangan . Mutazaliylarning "mutloq aqli". Ash'ariylar e’tiqod masalalarida diniy hokimiyatga (taqlid) ko'r-ko'rona rioya qilishni rad etishgan. Ular dunyoda sodir bo'layotgan jarayonlar Alloh taolo tomonidan joriy qilingan, Uning azaliy ilmi bilan oldindan belgilab qo'yilgan tartib bilan mos keladi, deb hisoblab, hodisalar o'rtasida tabiiy sabab-oqibat munosabatlari mavjudligini inkor etdilar.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki VIII-asrda islom dunyosida paydo bo’lgan Kalom ilmi islom dini talimotiga asoslangan edi. Kalomning asosiy bosh maqsadi insonlarda mukammal iymon e’tiqodga ega bo’lishi va insonlar hayotidagi turli diniy aqidaviy masalalarni to’g’ri hal qilishga qaratilganligini ko’rishimiz mumkin. Va bu borada o’sha davrda mavjud bo’lgan diniy masxab va guruhlarning bir biri bilan o’zaro kelishmovchiligi natijasida turli xil ziddiyatlarning kelib chiqqanini ham ko’rishimiz mumkin. Va biz kalomni boshqa fanlarga nisbatan ancha sharafli ta’limot ham deyishimiz mumkin. Chunki Kalom ilmida bu dunyo saodatiga erishish yaxshi amallar bajarishlilikka qaratilgan edi. Va bu borada Kalom ilmi falsafasiga yuzlanadigan bo’lsak, bunda kalomning al-Ashariya va al-Motrudiya maktablarining falsafiy qarashlarini anglashimiz mumkin bo’ladi. Bu maktablarning falsafiy qarashlari o’zaro boshqa bo’lgan. Ya’ni al-Ashariya maktabi asosan shofi’iylar orasida tarqalgan bo’lsa, Motrudiylik maktabi xanafiylik masxabi doirasida tarqalganligini aytishimiz mumkin. Va Ashariylarning qarashlari quyidagicha edi: tabiatning o'ziga xos xususiyatlarini va xususiyatlarini anglash inson qobiliyatidan tashqarida deb qaralgan. Boshqa tomonidan taklif qilingan yechim Abdul al-Hasan al-Ash'ariyning ilohiy mavjudot Qur'onda zikr qilingan sifat va ismlarga ega bo'lgan tashbih muammolarini hal qilish. Ushbu nomlar va atributlar ijobiy haqiqatga ega bo'lishlari bilan birga, ular mohiyatan ajralib turadi, ammo shunga qaramay ularda mavjudlik ham, haqiqat ham yo'q. Bu masalada al-Ash'ariyning ilhomi bir tomondan mohiyat va sifatni tushunchalar sifatiga ajratish edi, boshqa tomondan mohiyat va sifat o'rtasidagi ikkilik miqdoriy jihatdan emas, balki sifat darajasida joylashgan bo'lishi kerakligini anglaydilar. Va yana al-Ashariyning maktabi Motrudiy sunnat e’tiqodlarini aks ettiruvchi asosiy maktablaridan biri sanalgan. Va al-Ashariy ta’limotida yolg’on gapirish, sharob ichish, o’g’irlik qilish, o’zga insonlarga tuhmat qilish va shu kabi katta gunohlarga sabab bo’luvchi holatlarda ham musulmonlarni kofir deb hisoblamaslik kerak degan fikrda bo’lganlar.