1. kirisiw. «ULÍwma til bilimi» PÁniniń predmeti háM Áhmiyeti

Intralingvistika – intra (latınsha) – ishki. Tildiń ishki sistemalıq qurılısın, 
sistema elementleriniń qarım-qatnasın izertleydi (mikrolingvistika, ishki 
lingvistika). Tarawları: fonetika, leksikologiya, grammatika. 
Ekstralingvistika – extra (latınsha) – sırtqı. Tildiń sırtqı dúnya menen jámiyet 
penen baylanısın izertleydi. Onı sociologiyalıq lingvistika, metalingvistika (meta-
grekshe-jartı) sırtqı lingvistika dep ataydı. Ekstralingvistika sociolingvistika, 
mentalingvistika degen eki taraw
ǵa bólinedi (menta-latınsha-oylaw, aqıl mánisin 
ańlatadı). Mentalingvistika til menen oylawdıń qarım-qatnasın izertleydi. 
Izertlewdegi qollanatu
ǵın usılǵa, izertlewshiniń izertlew baǵdarına qaray da til 
bilimi ayırılıp jiklenedi. Máselen, salıstırmalı-tariyxıy, tipologiyalıq, ariallıq, 
strukturalıq, estetikalıq, sinxroniyalıq, diaxroniyalıq, qollanbanı (prikladnoy) 
lingvistika. 
Ayırım izertlewshiler óz miynetlerinde fonetikanıń seslerdiń fizikalıq, 
fiziologiyalıq 
jaqların 
izertleytuǵın 
bólimin 
intralingvistikadan 
(ishki 
lingvistikadan) bólip alıp, óz aldına predlingvistika dep atawshılıq ta bar. Sonday-

---

aq seslerdiń ekspressiv, emocionallıq múmkinshiliklerin izertleytu
ǵın bólimin 
paralingvistika dep atawshılıq ta lingvistikada ushırasadı. 
Ulıwma til biliminiń atalǵan mashqalaları menen birge ol qarastıratuǵın basqa 
da biraz máseleler bar. Sonıń biri, lingvistikalıq oy-pikirdiń qáliplesiw, rawajlanıw 
jolları haqqındaǵı másele, yaǵnıy ilimniń óziniń tariyxı hár bir ilim óziniń payda 
bolıw, rawajlanıw tariyxın bilmegenshe, jańanı tanıw, ilgerilew múmkin emes. Jańa 
ótkenge salıstırǵanda ǵana jańa boladı. Sonlıqtan ulıwma til biliminiń tiykarǵı 
problemaların sóz etpesten aldın, onıń tariyxın sóz etiw zárúr.