1. Klasstan tısqarı tárbiyalıq jumıslar islerdi shólkemlestiriwdiń turmıslıq zárúrligi

Kurs jumısınıń maqseti. Baslawısh klass oqıwshılarında klasstan tısqarı tárbiyalıq jumısların shólkemlestiriwdiń nátiyjeli jolların anıqlaw.
Kurs jumısınıń obekti. Baslawısh klass oqıwshılarında tárbiyalıq jumısların shólkemlestiriwdiń nátiyjeli jolların anıqlaw processi.
Kurs jumısınıń predmeti. Baslawısh klass oqıwshılarında klasstan tısqarı tárbiyalıq jumısların shólkemlestiriwdıń forma, metod hám quralları.
Kurs jumısınıń wazıypaları:
1. Baslawısh klaslarda tárbiyalıq islerdi shólkemlestiriwge tiyisli ádebiyatlardı úyreniw hám analiz qılıw.
2. Baslawısh klaslarda tárbiyalıq islerdi shólkemlestiriwdiń mazmun hám mánisi
3. Baslawısh klassta oqıw tárbiyalıq jumıslarǵa basshılıq etiwge jóneltirilgen ilimiy metodikalıq usınıslar islep shıǵıw.
Kurs jumısınıń dúzilisi. Kirisiw, tiykarǵı bólim, juwmaq, paydalanǵan ádebiyatlar dizimi.

Mekteptiń oqıwshılar menen júrgizetuǵın oqıw shınıǵıwlarınan tısqarı túr-túrli tálim-tárbiya jumısları klasstan tısqarı jumıslar atın alǵan.

Klasstan tısqarı jumıslar mektep talim-tárbiya processiniń strukturalıq bólegi oqıwshılardıń bos waqıtların jolǵa qoyiw formalardan biri bolıp tabıladı.
Klasstan hám mektepden tısqarı islerdi shaxstı hár tárepleme kámal taptırıw jáne onı turmısqa aktiv iskerlikke tayarlaw ushın keń múmkinshilikke iye. Bul jumıslar balalardıń qızı qıslarına muwapıq tárzde valantyorlıq tiykarında
tashkil etiledi. Oquvchilar klasstan hám mektepden tısqarı jumıslarda azların qızıqtırarlıq shınıǵıwlardı tańlap aladılar hám olarda ǵárezsiz ǵayratkorona qatnasıwadı.
Mektep hám mektepden tash ǵarrı mákemeleriniń shólkemlestirilgen jumısların, mazmunı hám maqsetin belgilew búgingi kúnimizning barlıq qırların esapqa alıwdı talap etpekte. Klass hám mektepden tısqarı usı tárbiyalıq jumıslar shaxs kámalı basqıshların belgilep alıwǵa qaratılǵanlıǵı menen
xarakterlenedi. Usı mashqalanı unamlı sheshiw ushın klasstan hám mektepden tısqarı, tárbiyalıq jumıslar sistemasında tómendegiler bolıwı kerek 
 pedagoglar hám oqıwshılar ortasında óz-ara húrmet munasábetlirini qálipleskenliktiń ayriqsha dástúr qurallarına tayanish 
 ulg'ayotgan insan shaxsın tárbiyada joqarı social qádiriyat dep tán alıw, hár bir bolma, óspirim hám jas jigittiń ayrıqsha hám ayriqshaligigni húrmetlew, social huqıqın itibarda tutıw zárúr.
Klasstan tısqarı islerdi tolıq qamtıp alǵan to'garaklar bir neshe xilda bolıwı múmkin 
a) pán to'garaklari 
b) sheber qol to'garaklari
v) aǵash ustasılıq to‟garaklari 
g) sport to‟garagi 
d) kórkem háweskerlik to‟garagi.
O‟rta umumta‟lim mekteplerinde bul islerdi klass basshısı hám tárbiyalıq
jumıslar shólkemlestiriwshisi uyushtiradi. Klass basshısı to'garak basshılarına jaqınnan
járdem beredi. Qızı qısları, umtılıwları birdey bo‟lgan o‟z o‟quvchilarini qandayda bir
to‟garakka a‟zo bo‟lishga shaqıradı.
Klasstan hám mektepden ot ǵarrı tashkil etilgen jumıslar o‟quvchilar
turmısındaǵı tárbiyalıq iskerlikti to‟ldiradi. Olardı dúnya qңarashini to‟ „„ri
qáliplesiwine, axlo qıy jetilisiwine ko‟maklashadi. Teoriyalıq bilimlerdi
ámeliyat, islep chi qarmaq menen bekkem bo „„lanishiga jay jaratadı.
Klasstan hám mektepden tash ǵarrı jumıslarǵa basshılıq etiwshi
shólkemlestiriwshilerdiń wazıypaları da ko‟p qırlı bolıp tabıladı. Klasstan hám mektepden tash
ǵarrı tárbiyalıq jumıslar shólkemlestiriwshisiniń wazıypalarına tómendegiler kiredi 
 sabaqtan tash ǵarrı tárbiyalıq islerdi joybarlaw hám ámelge asırıwdı
baqlaw 
 o‟quvchilarning klasstan hám mektepden tash ǵarrı ko‟p qırlı islerdi
pedagogikalıq jámáát, o‟quvchilar shólkemleri klass aktivleri járdeminde yo‟lga
qo‟yish 
 klasstan hám mektepden tash ǵarrı jumıslar yo‟nalishiga tikkeley basshılıq
etken halda, o‟ qituvchilar, klass rahdbarlari, otaonalar, o‟quvchilar
shólkemleri, klass aktivlerine stilistik járdem ko‟rsatish 
umumaktab hám mektepleraro o‟tkaziladigan eń zárúrli tárbiyalıq
ilajlarǵa qatnasıw
 o‟quvchilarning bo‟sh hám qtlarini shólkemlestiriwde tárbiya hám
mádeniyat mákemeleri hám de jámiyetshilik kúshinen keń paydalanıw.
Buǵan baylanıslı shólkemlestiriwshiler aktivligin ush tiykarǵı tárepin ko‟rish
múmkin  shólkemlestiriwshilik, stilistik hám ma‟muriy.
Bular ko‟pincha o‟zaro ajıralmas bo g„langan halda kórinetuǵın bo‟ladi.
Shólkemlestiriwshiniń shólkemlestiriwshilik iskerligine tómendegi bir qatar islerdi
kirgiziw múmkin 
tarbiyaviy jumıslar salasında erisilgen yutu q hám kemshiliklerdi analiz
qılıw 
tarbiyaviy islerdiń má qáddi hám wazıypaların ani qlash 
tarbiyaviy, ǵalabalıqsiyosiy islerdi joybarlaw hám olardıń
mazmunı, forma hám usılların ani qlash
sinfdan hám mektepden tash ǵarrı tárbiyalıq islerdi gruppalastırıw, bas
qaruvchi shaxslardı ani qlash.
Mektepte tárbiyalıq ishdlarni ani q joybarlawtirmasdan onıń mazmunı,
forma hám usılların ain qlamasdan, ma‟lum bir sistemaǵa solmasdan turıp ko‟zda
tutılǵan má qsadga erisiw qıyın.
Klasstan tash ǵarrı islerdiń tárbiyalıq ta‟siri ko‟p dárejede o‟quv
procesin shólkemlestiriw dárejesine hám de o‟quvchilar jámáátshiniń xilmaxil
islerdi qanday yo‟lga qo‟yishga bo„g„li q bolıp tabıladı. Klasstan tash ǵarrı iskerlik
májburiy programma menen shegaralanmaydi, bálki jasları hár túrlı o‟quvchilarni
qálegen túrde birlestiradi. Olardıń ǵayratı tiykarında islerdi ámelge
asıradı, pánge qızı qtiradi, olardı xal qning materiallıq turmısı ortalıǵına alıp
kiredi.
Klasstan tash ǵarrı jumıslar shaxs daǵı social aktivlik, social ań hám de
axlo qıy ádetlerdi quram taptırıwdıń eń zárúrli faktorı bolıp tabıladı. Bul iskerlik ilimiy
jámáát, kórkem ádebiyatqa baylanıslı hám mektep teatrlarining jumısları, túrli temalarda o‟tkaziladigan
kıtapxanlar konferenciyası hám tartıslar, siyasiy, axlo qıy, ilimiyommabop
hám miynet temalarındaǵı ma‟ruza hám sáwbetler, socialfoydali miynet,
siyasiy informaciya. Bayram kesheleri hám sáskelikleri, to‟garak mash „„ulotlarini o‟z
ishine aladı.
O‟quvchilarning klasstan tash ǵarrı jumısları o‟z mazmunına ko‟ra oylaw
iskerligi hám munasábet quralı esaplanadı. Sebebi klasstan tash ǵarrı jumıslarda
alınǵan informaciya aqıl etiledi, qayta islenedi hám sol tiykarda Jańa bilimler
payda etinadi.
O‟quvchilar mektepden tash ǵarrı jumıslarda qatnasıp, túrli kisiler menen
arnawlı bir munosabao ga kirisiwedi, túrli vaziflaarga dus kelediler. Sonıń
ushın da o‟quvchilarning mektepden tash ǵarrı xızmetleri qanshellilik xilma
qıylı bo‟lsa, olardıń munasábetleri sonshalıq bay, munasábet sheńberi keń hám
ma‟naviy o‟siishi nátiyjeli bo‟ladi. Mektepden tash qaridagi tárbiyalıq jumıslarda
o‟quvchilar jámáátte islewdi o‟rganadilar social miynet quwanıshın sezim
etediler, islep chi qarmaq miynetine qo‟shiladilar, jámiyetshilik pikirine
bo‟ysunishga. yu jámáát húrmeti ushın gúresiwge ádetlanadilar. Mektepden
tash ǵarrı iskerlik odap qatnasuvshılardıń ma‟naviy hám fizikalıq rawajlanıwı
hám de jas qásiyetlerine ko‟ra belgilenedi. Bul jaaryonga olar ta‟lim
alıp atırǵan mekteptiń sharayatı da ta‟sir etedi. Sonday bolsada mamalakatimizdagi
barlıq mekteplerdiń wazıypaları bir bo‟lsada, o‟sha mekteplerdiń o‟ziga tán
qásiyetleri bar jáne bul ayrıqshalıqlar materiallıq hám milliy sharayatlarda ya q qal
ko‟rinadi. Tárbiyashiler, klass basshılarınıń klasstan hám mektepden tash ǵarrı alıp
baratuǵın tárbiyalıq jumıslarında tómendegi jumıs usıllarınan paydalanıwları má
qsadga muvofi q bolıp tabıladı.
1. Awızsha jumıs usılları. Túrli informaciyalar, jıynalıslar, azandaki yi g„inlar,
ma‟ruzalar, kıtapxanlar konferenciyaları, tartıslar, ushırasıwlar, o g„ zaki
gazetalar, radiojurnallar.
2. Ámeliy jumıs aparıw usılları. Túrli jaylarǵa sayaxatlar, sport
musoba qalari, olimpiada, iztoparlar jumıs iskerligi, jas tábiyatshiler
to‟garaklari, shembilikler.
3. Kórgezbeli jumıs usılları. Mektep muzeyleri, urıs hám miynet
qaharmanları xanasi, Jańa kitaplar ko‟rgazmalari.
Tárbiyalıq jumıs pedagogdan pútkil qábiletlerin jumısqa salıwdı, tinmay
izertlewdi ta qozo etedi. Sebebi keleshek áwlad tárbiyalanǵan, uyushgan, axil,
jonajon watanımızdıń awa qi qıy fu qarolari bo‟lishlari kerek.
Klasstan tash ǵarrı islerdiń forma hám metodları
Jámiyetlik shólkemleri o‟quvchilar menen sabaqtan tash ǵarrı hám qtlarda alıp
barılatuǵın xilmaxil mash „„ulotlarni o‟ qituvchilar járdeminde tashkil
etediler. Klasstan tash ǵarrı jumıslar o‟z mazmunına ko‟ra júdá xilmaxil 
socialsiyosiy, ilimiy, social paydalı, dene tárbiyaso „„lomlashtirish jumısları
bo‟ladi. Klasstan tash ǵarrı jumıslar úsh qıylı formada ǵalabalıq, to‟garak hám
individual formalarda tashkil etiledi.
Ǵalabalıq formalar  Sáskelikler, mektep kesheleri, balalar bayramları,
ko‟riklar, quvno qlar hám tap ernekler to‟garagi, aylanıw, klass hám mektep muzeyleri,
balalar jumıslarınıń ko‟rgazmalari hám taǵı basqalar.
To'garak jumısları  mektep degi hár bir to‟garak o‟zining turaqlı jumıs
kúnleri hám saatlarına iye bo‟lishi loim. To‟garakda qat‟iy ıntızam bo‟lishi,
to‟garak a‟zolari mash „„ulotlarga keshikmasdan keliwleri, to‟garak tapsırı
qlarini tártip orınlawları, to‟garakning materiallıq baylıqların abaylawları
kerek.
Klasstan tash ǵarrı individual jumıs  hár bir o‟quvchi meyil hám
qábiletleriniń rawajlanıwına járdem beredi. Bul ishda klasstan tash ǵarrı o‟ qıs
úlken áhmiyetke iye. Mektepte hár bir klass ushın klasstan tash ǵarrı o‟ qıs
programması bar. O‟quvchining ne o‟ qiyotgani hám o‟ qigan zatların qanday
aqıl etip atırǵanın o‟ qituvchi biliwi júdá zárúrli. Sol sebepli o‟
qituvchining klasstan tash ǵarrı o‟ qishga baslıqlıǵı eń jaqsı kitaplardı tar „„ib
qılıw hám o‟quvchilarda o‟ etken sabaqlıqlardı to‟ „„ri, chu qur aqıl etiwdi
rawajlandırıwdan ibarat.
Individual tapsırı qlarning túrleri júdá ko‟p bo‟lib, o‟simliklar
o‟stirish guller, palız eginleriler jetistiriw de áne sonday tapsırı qlar
turine kiredi. Individual tabıwır qlarda hár bir o‟quvchining múmkinshilik hám
qızı qısları esapqa alınsa, olar balalardıń qábiletleri, iste‟dodlarini
o‟stirishga járdem beredi.
O‟ qituvchi ta‟lim processinde balalardıń materiallıq mútajlikleri hám kámalǵa jetken
dárejelerin ani qlash menen sol „„ullanadi. Olarǵa muvofi q tárzde ayırım o‟
qituvchilar, gruppa yamasa pútkil klass menen alıp barılatuǵın klasstan tash ǵarrı
islerdi joybarlaw.
Mektepden tash ǵarrı jumıslar
Mektepden tash ǵarrı jumıslar balalardıń jası hám qızı qısların esapqa
alǵan halda, olardı qálegen túrde, aktiv hám musta et qatnasıwları
sharayatında tashkil etiledi.
Rayon, qala, o‟lka hám respublika makda mektep o‟quvchilari sarayları
hám úyleri  talay keń tar qalgan mektepden tash ǵarrı mákemeler bolıp tabıladı. Olar xal
q bilimlendiriwi orgnalari baslıqlıǵı astında isleydiler.
Mektepden tash ǵarrı shólkem balalar kitapxanasınıń jumısı di q qatga
iye. Balalar kitapxanaları mekteplerdiń IvIII klassları o‟quvchilarigaE,
sonıń menen birge, mektepge shekem tárbiya jasındaǵı kitap o‟ qıy alatuǵın balalarǵa
xızmet ko‟rsatadi. Kitapxananıń pútkil jumısı balalarǵa jaqsı tárbiya beriwge,
pán tiykarların o‟rganishda o‟quvchilarga járdemlesiwge, balalarda o‟qish
mádeniyatın tárbiyalawǵa, musta et túrde bilim alıw ilmiy tájriybelerin ónim
qılıw hám mutsahkamlashga qaratılǵan.
Ko‟pgina mektepden tash ǵarrı mákemelerdiń jumısları mısalında,
mektepden tash ǵarrı mákemeler o‟quvchilar menen alıp barılatuǵın ta‟lim
tárbiya jumısında mektep hám shańaraqqa saldamlı járdem bermo qdalar degen juwmaqqa
keliw múmkin. o‟ qituvchi arnawlı bir xalıq jasaytuǵınlıq orında mektepte
qanday mákemeler bar ekenin bilip, olar menen sheriklikte etiletuǵın jumıstı
yo‟lga qo‟yadi, o‟quvchilarning qızı qısların hsobga alǵan halda, olardı
to‟garaklarga yo‟llaydi. Mektep balaları menen alıp barılatuǵın tárbiyalıq jumıstı
joybarlawtirida mektepden tash ǵarrı mákemelerden alıwı múmkin bo‟lgan
járdemdi de názerde tutadı. Mekteptiń tárbiyalıq jumıs rejesin balalar
mákemeleriniń rejesine maslastırıw zárúr. Mektep tárbiyalıq jumıs rejesin
o‟quvchilar menen klasstan hám mektepden tash qarida alıp barılatuǵın islerdiń
forma hám metodların, olareni o qilona yo‟lga qo‟yishni o‟z ishine aladı.
Klasstan hám mektepden tash ǵarrı jumıslar shólkemlestiriwshisi, mektep tárbiyalıq
jumısınıń ulıwma rejesin dúzedi hám de o‟quvchilarga hár tárepleme tárbiya
beriwde mektep o‟qituvchilari, mektepden tash ǵarrı mákemeler hám de
mektepti otali q qa alǵan shólkemlerdiń jumısların birbiriga muvfi qlashtiradi.
O‟quvchilarni hár tárepleme jetik, bárkámal etip tárbiyalaw
máselelerin muvaffa qiyatli sheshiw, olarda aktiv turmıslıq mav qeni
qáliplestiriw, o‟zlashtirish hám bilim sapasın asırıw ko‟p tárepten kúni
uzayritilgan gruppalardıń nátiyjeli islewine bo„liq bolıp tabıladı. Klasstan hám mektepden
tash ǵarrı tashkil etilgen jumıslar o‟quvchilar turmısındaǵı tárbiyalıq iskerligin
to‟ldiradi. Olardıń dúnya qarawı, to‟g„ri qáliplesiwine, etikalıq kámal
tabıwına ko‟maklashadi. Teoriyalıq bilimlerdi ámeliyat islep chi qarmaq menen bo
g„lanishiga jay jaratadı.
Klasstan hám mektepden tash ǵarrı jumıslarǵa basshılıq etiwshi
shólkemlestiriwshilerdiń wazıypaları da ko‟p qırlı bolıp tabıladı. Klasstan hám mektepden tash
ǵarrı islerdiń shólkemlestiriwshisiniń wazıypalarına tómendegiler kiredi
1. Sabaqtan tash ǵarrı tárbiyalıq islerdi joybarlaw hám ámelge
asırıwdı baqlaw.
2. O‟quvchilarning klasstan hám mektepden tash ǵarrı ko‟p qırlı islerdi
o‟quvchilar shólkemleri klass aktivari járdemdi yo‟lga qo‟yish.
3. Klasstan hám mektepden tash ǵarrı jumıslar yo‟nalishiga tikkeley basshılıq
etken halda o‟ qituvchilar, klass basshıları, otaonalari, klass aktivariga stilistik
járdem ko‟rsatish.
4. Umummaktab hám mekteplero o‟tkaziladigan eń zárúrli tárbiyalıq
ilajlarda qatnasıw.
5. O‟quvchilarning bo‟sh waqıtların shólkemlestiriwde tárbiya hám
mádeniyat mákemeleri hám de jámiyetshilik kúshinen keń paydalanıw. Bul
boyınsha shólkemlestiriwshiler aktivligin ush tiykarǵı tárepin ko‟rish múmkin 
shólkemlestiriwshilik, stilistik hám ma‟muriy. bular ko‟pincha o‟zaro ajıralmas bo g„langan
halda kórinetuǵın bo‟ladi. Shólkemlestiriwshiniń shólkemlestiriwshilik iskerligine tómendegi
bir qatar kisilerdi kirgiziw múmkin 
1. Tárbiyalıq jumıslar salasında erisken yutu q hám kemshiliklerdi analiz
qılıw.
2. Tárbiyalıq islerdiń má qsad hám wazıypaların ani qlash.
3. Tárbiyalıq, ǵalabalıq, siesiy islerdi joybarlaw hám olardıń
mazmunın, forma hám usılların ani qlash.
4. Klasstan, mektepden tash ǵarrı islerdi joybarlaw, gruppalastırıw hám
olardıń mazmunın, forma hám usılların ani qlash, bas qaruvchi shaxslardı ani
qlash.
O‟quvchilarning klasstan tash ǵarrı jumısları o‟z mazmunına ko‟ra oylaw
iskerligi hám munasábet quralı esaplanadı. Sebebi klasstan tash ǵarrı jumıslarda
alınǵan informaciya aqıl etiledi, qayta islenedi. Sol tiykarda Jańa bilimler ónim
etiledi. O‟quvchilar mektepden tash ǵarrı jumıslarda qatnasıp túrli kisiler menen
arnawlı bir munasábetke kirisiwediler. Túrli jaǵdayǵa dus kelediler. Sonıń
ushın da o‟quvchilarning mektepden tash ǵarrı xızmetleri qanshellilik xilma
qıylı bo‟lsa, olardıń munasábetleri sonshalıq munasábet diorasi keń hám
ma‟naviy o‟sishi nátiyjeli bo‟ladi. Mektepden tash qaridagi tárbiyalıq jumıslarda
o‟quvchilar jámáát degi islerdi o‟rganadilar. Social miynet quwanıshın sezim
etediler. Islep chi qarmaq miynetine qo‟shiladilar. Jaomatchilik pikirine
bo‟ysunishga, jámáát húrmeti ushın gúresiwge otlanadilar. Mektepden tash ǵarrı
iskerlikke tómendegiler kiredi
1. O „„zaki jumıs usılları  jıynalıslar, yi g„inlar, ma‟ruzalar, kitapxanalar,
konferenciyalar, tartıslar, ushırasıwlar, gazetalar, radio hám jurnallar.
2. Ámeliy jumıs aparıw usılları túrli jaylarǵa sayaxatlarǵa, sport
musoba qalari, tábiyatshiler to‟garaklari, shembilikler, Jańa kitaplar
ko‟rgazmalari.
Tárbiyalıq jumıs pedagogikadan pútkil qábiletlerdi jumısqa salıwǵa ta
qozo etedi. Klass baslıqlıǵı stul menen mektepden hám klasstan tash ǵarrı
tárbiyalıq jumıslar metodikası stul birbiriga bo „„li q jáne onıń dawam etiw waqti bolıp tabıladı.
Yu qoridagi belgilengen tapsırı qlarni orınlaw processinde o‟quvchilar
túrli qo‟llanmalar, ásbaplar, apparatlar, didaktik materiallardan paydalanıwdı
o‟rganadilar, o‟zuzini tekseriw ushın túrli ma‟lumot hám tayansh materialların
qosıw ko‟nikmalarini iyeleydiler.
2. Klasstan hám mektepden tash ǵarrı jumıstı joybarlaw balalardıń jas
qásiyetlerine, mekteptiń jaylasqan shártsharoitlariga, dóretiwshilik
birlespelerine, ilimiy oraylar menen o‟zaro alo qasi sıyaqlı islerdi inabatqa
aladı. Direktor o‟rinbosarining iskerligi, o‟z ańlatpasın tapqan hújjetler roo‟yxati,
xal q ta‟limi tárepinen turaqlı túrde berilip barıladı.
„„Klasstan hám mektepden tash ǵarrı tárbiyalıq jumıslar” kontseptsiyası xalıq
ministrligi tárepinen 1993 jılda tasdi qlangan.
Tárbiyalıq islerdi dáwir talabına juwap beretuǵın halǵa keltiriw ushın
tárbiyanıń hasası bo‟lgan barlıq „„oyalar qaytaldan islep chi etedi.
Klasstan tash ǵarrı islerdi shólkemlestiriwde o‟ qituvchining yo‟naltiruvchi
ta‟siri astındaǵı o‟quvchilarning o‟zo‟zini baqlaw tiykarına qurılǵan hám
pán kabinetlerinde, kitapxanada hám úyde jalǵız tártip degi joba tiykarında
o‟tkaziladigan ǵárezsiz mash g„ulotlar jetekshi formaǵa aylanıwı kerek. Bunda
klasstan tash ǵarrı ishda ta‟limning materiallıq bazası  qo‟shimcha hám
ma‟lumotnoma ádebiyatları úskeneleri, ko‟rgazmali qo‟llanmalar, didaktik
materiallar, texnika qurallarından o qilona paydalanıw ko‟zda tutıladı. Olar
o‟z ishine tómendegilerge aladı 
darslik hám qo‟shimcha ádebiyatlar menen islewdiń xilmaxil
formaların alǵan, teoriyalıq bilimlerdi o‟zlashtirishni ta‟minlovchi
tajribalar, dóretiwshilik tusdagi islerdi orınlawdı, ásbaplardı proektlestiriwdi,
maketlar, modeller hám taǵı basqalardı tayarlawdı olgnan musta et islew ushın
tapsırı qlar sisteması má qsadga muvfoi q bolıp tabıladı.
Klasstan hám mektepden tash ǵarrı jumıslar metodikası páni hám bo‟limiga klass
basshılarınıń jumısları, mektep ma‟muriyatining tárbiyalıq jumısları kiritiledi.
Bunda o‟ qituvchilarning o‟quvchilar menen mámilesi, ádalatlı bo‟lishi ta‟sir
ko‟rsata alıwı kerek.
O‟quvchi jaslardı házirgi zaman ma‟naviyati menen sanasına su g„orish,
ya‟ni sıńırıw kerek. O‟quvchilarni qádiriyatlarımız tiykarında urfan‟analarimiz
tiykarında tárbiyalaw hár bir o‟ qituvchining wazıypası.
O‟quvchi átirapın o‟rat turǵan qurallar, jaqsıyomon ádetler, o‟
qituvchilar, mekteptiń muo‟iti, o‟quvchilar tárbiyasın to‟ g„ri, sanalı túrde
o‟rganish hám qabıllaw. Klasstan tash ǵarrı islerdi to‟la qamtıp alǵan
to‟garaklar bir neshe xilda bo‟lishi múmkin 
To'garak túrleri 
1. Pán to‟garaklari.
2. Sheber qo‟llar.
3. Aǵash ustasılıq.
4. Sport musoba qalari.
5. Kórkem háweskerlik.
Ko‟rib chi etiwi, tiykarǵı e‟tibor bala shaxsigna qaratılıwı. Jıllar
dawamında to‟plangan unamlı tájiriybeden ónimli paydalanıw zárúr ekenligin dane qozo
etedi.
Tárbiyanıń bas maqseti jetkinshekti ma‟naviy, etikalıq tárbiyalawda
xalıqtıń bay, milliy, ma‟naviy an‟analarga, urfodatlari hám de qádiriyatlarına
tiykarlanǵan nátiyjeli shólkemlestirilgen islerdi ámelde islep chi qish bolıp tabıladı.
Tárbiyanıń tiykarǵı waziypasıshaxsning a qliyaxlo qıy tárbiyalawda
erkin pikirleytuǵın hám fizikalıq rawajlanıwı, onıń uqıplıyatlarini hár tárepleme
ashıw ushın múmkinshilik jaratıw bolıp tabıladı. Tárbiyalıq islerdi joybarlawtirida tómendegi
pedagogikalıq talaplar ámeldegi 
Mektepden tash ǵarrı ta‟lim mákemeleriniń to‟garak urıs qatnasıwshısıları
sanasında joqarı ma‟naviy axlo qıy pazıyletler sáwlelengen bo‟lishi kerek.
To‟garak urıs qatnasıwshısıların turaqlı túrde pán hám mádeniyat so‟nggi yutu
qlaridan xabardopr etip turıw, olar sanasına dóretiwshilik jumıslar hám tárbiyalıq ilajlar
menen bánt qılıw o‟rin tutadı. To‟garak urıs qatnasıwshısılarında musta qıllıq
túsinigi qáliplesken bo‟lishi, olar mámleketimiz razmlarini, maqtaw qosıǵın, urf
ádetlerimizni jaqsı biliw kerek. Mektepden tash ǵarrı ta‟lim o‟ qıslarına
qálewlerine tiykarlanǵan haldan sabaqtan bo‟sh hám qtlarda o‟ quv tárbiya
procesin to‟ldiradi hám tómendegi yo‟nalishlar bo‟yicha to‟garak
urıs qatnasıwshısılarına talaplar qo‟yilishi kerek
1. watanǵa muhabbat, kámal insan tárbiyası 
2. Estetik ta‟lim
3. Sayaxatshılı yo‟nalishi bo‟yicha to‟garaklarga qatnasıw
4. Ekologiyalıq ta‟lim yo‟nalishi bo‟yicha to‟garaklar 
5. O‟quvchilarni ma‟naviy axlo qıy yo‟nalishi bo‟yicha 
6. Hu qu qıy ta‟lim yo‟nalishi bo‟yicha 
7. Texnikalıq dóretiwshilik yo‟nalishi bo‟yicha 
8. Isti qlol balalar hám iste‟dodli jaslar
9. I qtisodiy ta‟lim.
O‟quvchilarning musta qilligi túrli dárejede bo‟lganida musta et
tayarlıq ámelge asırilish múmkinligin esapqa alıw zárúrli bolıp tabıladı, álbette bul
bolsa olar shaxsınıń qáliplesiwine shubhasız ta‟sir ko‟rsatadi. Ayırım
o‟quvchilarning ishdagi aktiv hám musta et jaǵdayı tárbiyashiniń aralasıwchini
talap etpeydi, sebebi o‟quvchilarning o‟zlari aldılarında turǵan wazıypalardı hám
olardı sheshiw yo‟llarini talay jaqsı túsinediler.
Balalar tárbiyashi járdemsiz isleydiler. Bul jerde tárbiyashiniń
aralasıwshı má qbul emes. Sebebi bunday jaǵday balalardıń
miynetsevarligini, biliw mútajliklerin qáliplestiriwde eń úlken múmkinshilikke
iye esaplanadı.
O‟quvchi musta et háreket etip, lekin o‟z jumısın tárbiyalawdıń pikiri hám
bahosiga bo g„li q etip qo‟ygan waqıtta baǵınıqlı musta et jaǵday payda boladı.
Jumıs qızı qıs hám ishtiyo q menen atqarılsa da musta et jumıstı atqarap atırǵan
háreketlerinde isenimsizlik tárepleri ámeldegi bo‟ladi.
3. Klass basshısınıń baslıqlıǵı hám qadaǵalawı astında háreket etetuǵın
o‟quvchilar qatlamında májburiy jırlaw jaǵdayı payda bo‟ladi. Bunda
o‟quvchilar ishgcha onsha qızı qıs bildirmaydilar. Olar ko‟pincha klass
basshısınıń járdemin so‟rab shaqırıq etediler, kúshli o‟quvchilarning
qo‟llab quwatlashidan paydalanıwǵa ıntıladılar, eger bunday qo‟llab 
quwatlaw bo‟lmasa, jumıstı dawam ettiriwge shıdamlılıqlerin jumısqa solmaydilar.
Bunday o‟quvchilarda tash qaridan májbúrlew hám qtida háreket qılıw ádeti
bekkemlenedi. Eger bunday jaǵday bar qarar bo‟lib qalsa, ol o‟quvchining fa
qat a qli emes, usınıń menen birge ma‟naviy rawajlanıwına da to‟s qinchilik
etiwi múmkin.
Mektepte hám klasstan tash ǵarrı jumıslar o‟quvchilarni birbiriga húrmeti,
axlo qıy sapaları jámáát arasında qáliplesip baradı. Bunda o‟quvchilarning ta
qlid tiykarında yamasa do‟stlari arasında o‟rgangan tárbiyası mámilesine ta‟sir qılıw
múmkin. o‟ qituvchi o‟quvchilar arasında mámilemadaniyatni qáliplestiriw
ushın eń dáslep o„quvchining o‟ziga bo‟lgan mámilesin e‟tiborini
o‟rganishi kerek.
O‟quvchi mektep qaǵıydalarına ámel qılıw menen birge, o‟qituvchi
talabına da javo beriwi kerek. o‟ qituvchi talaplarına 
1. Sabaqlıq to‟li q qatnasıw.
2. O‟quv quralları menen ta‟minlanganligi.
3. O‟qituvchini di q qat menen esitiw.
4. Tapsırı qlarni o‟z hám qtida orınlaw.
5. Shólkemlestirilgen jumıslarǵa aktiv qatnasıw.
6. Klass ıntızamına ámel qılıw.
7. Tazalıqqa ámel qılıw.
Klasstan hám mektepden tash ǵarrı islerdi qadaǵalawsız jırlaw jaǵdayı
rásmiy atqarıwshılıq, ishtiyo q hám háwes menen miynet qılıwdı istamasligini
jasırıwǵa umtılıp atırǵan o‟quvchilarda baqlanadı. Bunda jaǵdaydıń uzo q hám qt
ámeldegi bo‟lishiga yo‟l qo‟yib bo‟lmaydi, keri jaǵdayda o‟quvchilardi jumisına
salıstırǵanda rásmiy munasábet tárepleri payda bo‟ladi, bul bolsa olardı miynet degi
tash qi aktivlikti yo‟ q qa chi qaradi.
Klasstan hám mektepden tash qaridagi jumıslarda o‟quvchilarning xatti
haraktlari aldınan júdá qattıtartibga salıp qo‟yilganligi jóninde e‟tirozlar
bildirilip atır.
Ǵárezsiz tárbiyalaw wazıypası qo‟yilmagan, balanıń hár bir qádemi
pedagogdıń shıdamlılıǵıge bo‟ysungan orınlarda da sonday jaǵday bar bolıp tabıladı.
Tap sol sebepli ǵárezsiz tayarlıq natiyjeliligi, o‟quvchilarning
ǵárezsizligin rawajlandırıw to‟g„risida g„amxo‟rlik etetuǵın o‟qituvchi, klass
basshısı o‟quvchilarga ta‟sir ko‟rsatish quralların puqta o‟ylab tańlaydilar,
olardıń islewi ushın o qilona shártsharoit jaratılıwma ıntıladılar.
Mektep o‟quvchilarining musta et tayınlıǵına pedagogikalıq basshılıq
sonday qurılıs kerek, ol o‟quvchilarni charchatib qo‟ymasin, mudam birdey
tusda bo‟lmasin, yamasa haddan tash ǵarrı ańsat, a qliy hám shıdamlılıqlik kúsh g„ayratini
jumsawdı talap etpeytuǵın bo‟lmasin.
Klasstan hám mektepden tash ǵarrı islerdi shólkemlestiriw hám o‟tkazishda
tárbiyashi eń zárúrli wazıypa o‟quvchilarni o‟quv wazıypaların sheshiwge
o‟rgatishdan, onıń ushın háreket usılların to‟g„i tańlawdan, o‟z xatti
háreketlerine basshılıqtı iskerligin baqlawdan, musta et jumıs
ko‟nikmalarini bas qa zárúrli turmıslıq jaǵdaylarǵa o‟tkazishdan kelip chi
qishdan kerek ekenligin názerde tutıw kerek. Bunda musta qıllıq mazmunına
pikirlew iskerliginiń musta qilligi, ıntızam, uyush qo qlik hám o‟zo‟zini qadaǵalaw
qılıw sıyaqlı to‟rt trarkibiy bólegi kiriwin esapqa alıw zárúrli bolıp tabıladı.
Usı táreplerdi qáliplestiriw ústinen qadaǵalawdı ámelge asırıw
klasstan tash ǵarrı jumıslarǵa basshılıq qılıp atırǵan o‟qituvchining zárúrli hám
quramalı wazıypalarınan biri bolıp tabıladı. Onıń ushın o‟quvchi iskerligi nátiyjelerin
esapqa alıwdı jáne bul jaaryonni analiz etiwdi uyushtirish zárúr. O‟ qituvchi
sinfdars iskerligi ushın tán bo‟lgan sırtqı kórinislerdi istison etip, baqlawdıń
bir qansha usılların qo‟llashi múmkin. Eń kúshli hám qábiletli
o‟quvchilarga shala jazıw menen islew hu qu qi beriledi. Ol jaǵdayda qaǵıyda
ko‟rsatiladi, bul qaǵıydanı tastıyıqlaytuǵın mısallar keltiriledi, o‟quv wazıypası belgilengenler
etiledi. Jazıw júdá qısqa bo‟ladi, ol o‟quvchining pikirlewi qanday
barǵanlıǵın ko‟rsatadi.
Klasstan hám mektepden tash ǵarrı jumıslarda o‟quvchilarni ayırım
ko‟nikmalarga o‟rgatishni qadaǵalaw quralı dep esaplaw kerek. O‟zo‟zini
tekseriw, o‟zaro tekseriw usıllarına o‟rgatish o‟ qituvchining o‟quvchilar
menen sonday alo qasini talap etediki, bunda olardıń pikirlew jumısı darayoni
ayqın bo‟ladiyu o‟quvchilarning o‟zlari háreketti usınıs etediler hám usınıń menen
pedagogǵa arnawlı bir ma‟lumot berediler. Klass basshısı jumısında o‟quvchilar
jámáátin qáliplestiriw oraylıq wazıypa esaplanadı, sebebi jámáátte
shaxstı tárbiyalaw tárbiyanıń jetekshi principi bolıp tabıladı. Balalar jámáátin
qáliplestiriw metlodikasi Jańa pedagogikada to‟lab islep chi etken. Bul
metodikadıń ulıwma tiykarları pedagogika kurslarında aytılǵan jámáát hám
jámáátte shaxstı tárbiyalaw teoriyasına tayanadi. Jámáát teoriyası
qaǵıydalarına muvfoi q onı jaratıw metodikası islep chi etken. Onıń ulıwma
tiykarları tómendegilerden ibarat talaplar qo‟yish, aktivlerdi tárbiyalaw, o‟ quv
miynet, socialsiyosiy hám ǵalabalıqmadaniy iskerligindegi isti qbollarni
shólkemlestiriw, so „„lom jámiyetshilik pikirin qáliplestiriw, dóretiwshilik an‟analarni
jaratıw hám ko‟paytirish.
Ta‟riflangan bul qaǵıydalar hár qanday jámáátti qáliplestiriw hám
rawajlandırıw ushın qo‟llanma esaplanadı.
4. O‟rta umumta‟lim mekteplerinde klassta hám mektepden tash ǵarrı
jumıslarda klass basshısı hám tárbiyalıq jumıslar shólkemlestiriwshisi uyushtiradi.
Klassta hám mektepden tash ǵarrı tashkil etilgen jumıslar o‟quvchilar
turmısındaǵı tárbiyalıq iskerligi to‟ldiradi. Tslarning dúnya qarawı to‟ „„ri
qáliplesiwine hám etikalıq jetilisiwine ko‟maklashadi. Teoriyalıq bilimlerdi
ámeliyat islep chi qarmaq menen bo „g„lashga jay jaratadı.
Klasstan hám mektepden tash ǵarrı shilarga basshılıq etiwshi
shólkemlestiriwshiniń wazıypaları da ko‟p qırlı bolıp tabıladı.
Klasstan hám mektepden tash ǵarrı tárbiyalıq jumıslar shólkemlestiriwshisiniń
wazıypalarına tómendegiler kiredi Sabaqtan tash ǵarrı tárbiyalıq islerdi
joybarlaw hám ámelge asırıw.
O‟quvchilarni mektepden hám klasstan tash ǵarrı ko‟p qırlı islerdi
pedagogikalıq jámáát, o‟quvchilar, shólkemler, klass aktivleri járdeminde yo‟lga
qo‟yish. Klasstan hám mektepden tash ǵarrı jumıslar yo‟nalishiga tikkeley basshılıq
etken halda o‟qituvchilar, klass basshıları, otaonalar, o‟quvchilar,
shólkemlestiriwshiler, klass aktivlerine járdem ko‟rsatish. Umummaktab hám
mektepleraro tárbiyalıq ilajlarǵa qatnasıw. O‟quvchilarning bo‟sh hám
qtlarini shólkemlestiriwde tárbiya hám mádeniyat mákemeleri hám de jámiyetshilik
kúshinen keń paydalanıw.
Buǵan baylanıslı shólkemlestiriwshiler aktivligi 3 tiykarǵı tárepin ko‟rish múmkin 
shólkemlestiriwshilik, ulıwma hám ma‟muriy.
Bular o‟zaro ajıralmas bo „„langan bo‟ladi. Shólkemlestiriwshilik iskerligine
tómendegi bir qatar islerdi kirgiziw múmkin
1. Tárbiyalıq jumıslar salasında erisilgen yutu q hám kemshiliklerdi analiz
qılıw.
2. Tárbiyalıq islerdi má qsad hám wazıypaların ani qlash.
3. Tárbiyalıq, ǵalabalıqsiyosiy islerdi joybarlaw hám olardıń
mazmunı hám de forma usılların ani qlash.
4. Klasstan hám mektepden tash ǵarrı islerdi gruppalastırıw bas qaruvchi
shaxslardı ani qlash.
Usılar tiykarında Jańa bilimlerdi payda etedi. O‟quvchilar mektepden
tash ǵarrı jumıslarda qatnasıp, túrli kisiler menen arnawlı bir munasábetke
kirisiwediler. Túrli jaǵdaylarǵa dus kelediler. Sol sebepli de mektepden
tash ǵarrı xızmetleri qanshellilik xilmaxil bo‟lsa, olardıń munasábetleri
sonshalıq bay bo‟ladi. Mektep tash qaridagi jumıslarda o‟quvchilar ajmoadagi
jumısların o‟rganadilar.
Klasstan hám mektepden tash ǵarrı tárbiyalıq islerdi mekteptiń
ma‟naviyma‟rifiy jumısları bo‟yicha direktor o‟rinbosari o‟z jumısın joba tiykarında
júrgizedi jáne onıń orınlanıwın da qadaǵalaw etip baradı. Klasstan tash ǵarrı
tárbiyalıq islerdi mekteptiń ulıwma jobası, o‟qituvchilar, klass basshısı,
jetekshi otaonalar qo‟mitasi, jumıs jobaları jumısın da e‟tiborga alıwı kerek.
Jumıs joba mektep direktorı tárepinen tasdi qlangan. Jumıs rejesinde
balalardıń jas qásiyetlerine mekteptiń jaylasqan shártsharoitiga, dóretiwshilik
birlmashmalariga ilimiy oraylar menen o‟zaro tar qalgan alo qasi sıyaqlı islerdi
inabatqa aladı. Direktor o‟rinbosarining iskerligi o‟z ańlatpasın tapqan hújjetler
ro‟yxati xal q ta‟limi ministrligi tárepinen turaqlı túrde berb barıladı.
A. Jo‟raevning “Tárbiyalıq sabaqlardı o‟tish „„ qollanbasında musta qıllıq g„oyasi
menen bog„langan tárbiyalıq ilajlardan qaǵıydalarǵa tiykarlanǵan nızamlar
belgilengen. Dóretiwshi baslıq hám de il g„or o‟qituvchi tárbiyashiler o‟z
foaliyatlar processinde tárbiyalıq islerdi shólkemlestiriwde tómendegi principlerdi
hasası etip aladılar 
tarbiyaviy ilajlardı o‟tkazish 
ma‟naviyatni jetkinshek sanasına sıńırıw e‟tiqodga aylandırıwdan
ibarat ekenligi 
tarbiya procesi milliy hám ulıwma insanıylıq qádiriyatlar menen bo g„lab
bala kewiline hám sanasına ta‟sir ko‟rsatish 
tarbiyaviy islerdi o‟quvchilar jámááti jipslashtiruvchi faktorlar,
tárbiyanıń ta‟lim menen tıǵız baylanıslılıǵın ta‟minlash
tarbiyaviy processda balalardı tárbiyalaw dárejesin ani qlash hám
unamlı táreplerin o‟stirish
bola shaxsına húrmet hám talap etiwshilik
bolalarning jas hám psixik jaǵdayın esapqa alıw
tarbiyaviy islerdi shólkemlestiriw tárepleri bárkámal insandı
tárbiyalawda keń múmkinshiliklerge iye bo‟lib, onı qaysı dárejede aparıw klass
basshısı hám tárbiyashiniń pedagogikalıq mánisine bo g„li q.
sinfdan tash ǵarrı ilajlardı tayarlaw hám o‟tkaza biliwi
tuman, qala, wálayat, respublika mi qyosida o‟tkaziladigan
ilajlarǵa qatnasıwı
maktabda o‟quvchilar menen tárbiyalıq islerdi alıp baratırǵanlarǵa
metodikalıq usınıslar berip barıwı
muntazam túrde o‟z mamanlıǵın asırıp turıwı, o‟z tarawı bo‟yicha
o‟tkaziladigan seminarlarda qatnasıw.
bolani yaxgshi tárbiyalaǵan otaonalarni, mektepke járdem bergen
máhelle aktivlerin ta qdirlash ushın direktorǵa usınıs beriw hu qu qiga iye.
Direktor o‟rinbosari menen tómendegi jumıslar keliwiliwi kerek
sinf basshıları jumıs rejesin direktor menen sheriklikte tasdi qlash
maktabda o‟tkaziladigan sport musoba qalari rejesin direktor bidlan
sheriklikte tasdi qlash
turli xildagi to‟garak jumısları rejesin direktor menen sheriklikte tasdi
qlash.
Mektep hám mektepden tash ǵarrı mákemelerdiń shólkemlestirilgen formaları,
mazmunı hám má qsadini belgilew búgingi kúnimizning barlıq qararların
esapqa alıwdı talap etmo qda. Klasstan hám mektepden tash ǵarrı usı
tárbiyalıq jumıslar shaxs kámalı bas qichlarini belgilep alıwǵa qaratilshanligi
menen xarakterlenediyu. Usı mashqalanı unamlı sheshiw ushın klasstan hám
mektepden tash ǵarrı tárbiyalıq jumıslar sistemasında tómendegiler bo‟lishi kerek 
ulg„ayotgan insan shaxsın tárbiyada joqarı social qádiriyat dep tán
alıw, hár bir balanıń ayrıqsha hám o‟ziga xosligini húrmetlew, social hu qu
qini e‟tiborda tutıw kerek 
milliylikni o‟ziga tán an‟ana qurallarına tayanish
pedagoglar hám o‟qituvchilar o‟rtasida o‟zaro húrmet munasábetlerin
qáliplestiriw
maktabning jámiyetlik shólkem, otaliq etiwshi kárxanalar menen alo
qasini bekkemlew
bolalar qadaǵalawsızligi hám nızam aynıwınıń aldın alıw
yashash jayı bo‟yicha balalardıń bo‟sh hám qtini shólkemlestiriw
o‟quvchilarningsh shańaraqlarına barıw hám balalardı tárbiyalawda olarǵı
járdem beriw
yosh áwladtıń watanǵa, jámiyetke hám miynetke, o‟ziga hám adamlarǵa
munasábetin ańlap alıwǵa qaratılǵan axlo qıy tuy g„ularini tárbiyalaw.
Klasstan hám mektepden tash ǵarrı tashkil etilgen jumıslar o‟quvchilar
turmısındaǵı tárbiyalıq iskerlikti to‟ldiradi. Olardıń dúnya qarawın to‟g„ri
qáliplesiwine, etikalıq jetilisiwine ko‟maklashadi. Teoriyalıq bilimlerdi
ámeliyat islep chi qarmaq menen bekkem bo qlanishga jay jaratadı.
Klasstan hám mektepden tash ǵarrı jumıslarǵa basshılıq etiwshi shólkemlestiriwshiniń
wazıypaları da ko‟p qırlı bolıp tabıladı.
Tárbiyalıq jumıslar balalardıń kúndelik turmısınan alınǵan ani q dáliller
hám vo qealarni, kórkem ádebiyat hám qtli baspasóz, kinofilmlardan alınǵan
mısallardı analiz etiw hám de talqılaw tiykarında o‟tkaziladi. Bul
islerdiń ózgesheligi sonda, bul balalardıń o‟zini axlo qıy xattiharakatlari
awa qida oy-pikir júrgiziwge hám olarǵa to‟ g„ri ataq beriwge o‟ragatdi.
Klasstan hám mektepden tash ǵarrı tárbiyalıq jumıslar o‟quvchilarning
sabaqtan bo‟sh hám qtlaridagi o‟ quv tárbiya procesin to‟ldiradi hám keńeytiredi,
o‟quvchilarni musta et bilim alıwları, unamlı qábiletlerin, baslamashıları
asırıwǵa múmkinshilik jaratadı.
Usınıń sebepinen keyingi dáwirde o‟quvchilarning sabaqtan tash ǵarrı hám qtlarini
ko‟ngilli uyushtirishga bólek áhmiyet bermo qda.
Klasstan hám mektepden tash ǵarrı tashkil etilgen tárbiyalıq jumıslar
o‟quvchilar turmısındaǵı tárbiyalıq iskerlikti to‟ldiradi. Olardı sanalı, dúnya
qarawdı qáliplestiredi. Klasstan hám mektepden tash ǵarrı tárbiyalıq jumıslar
shólkemlestiriwshisiniń wazıypalaargi tómendegiler kiredi 
 sabaqtan tash ǵarrı tárbiyalıq islerdi joybarlaw hám ámelge
asırıwdı baqlaw 
 o‟quvchilarning klasstan hám mektepden tash ǵarrı ko‟p qırlı islerdi
pedagogikalıq jámáát, o‟quvchilar shólkemleri, klass aktivleri járdeminde yo‟lga
qo‟yish
sinfdan hám mektepden tash ǵarrı jumıslar yo‟nalishiga tikkeley basshılıq
etken halda. o‟quvchilar shólkemleri klass aktivlerine stilistik járdem ko‟rsatish 
umummaktab hám mekteplero o‟tkaziladigan eń zárúrli tárbiyalıq
ilajlarda qatnasıw
o‟quvchilarning bo‟sh hám qtlarini shólkemlestiriwde tárbiya hám mádeniyat
mákemeleri hám de jámiyetshilik kúshinen keń paydalanıw.
Klass jámááti menen alıp barılatuǵın tárbiyaaiy islerdiń kólemi, tiykarǵı
yo‟nalishlari, mazmunı hár bir jas bas qichda o‟quvchilarning psixik
rawajlanıwı sáykes keliwi kerek.
Tárbiyalıq jumıs pedagogdan pútkil qábiletin jumısqa salıwdı, tinmay
izertlewdi ta qozo etedi. Sebebi keleshek áwlad tárbiyalanǵan, uyushgan, tatıw,
jonajon watanımızdıń awa qi qıy fu qarolari bo‟lishi kerek.
Mektepte baslan „„ich klaslarda tárbiyalıq islerdi aparıw onı
yo‟lga qo‟yish klass basshısı yamasa tárbiyalıq jumıslar shólkemlestiriwshileri tárepinen
uyushtiriladi, tárbiyalıq jumıstıń tiykarǵı yo‟nalishlari o‟quvchilarda ilimiy
dúnya qaraw tiykarların qáliplestiriw, olardı milliy isti qlol ruwxında tárbiyalaw,
o‟quvchilarning social paydalı miynetin shólkemlestiriw, o‟quvchilarda etika
mádeniyatın, olardıń o‟z hu qu q hám minnetlerine salıstırǵanda sanalı munasábetti
tárbiyalaw, o‟quvchilarda o‟zo‟zini bas qarmaq ilmiy tájriybelerin qáliplestiriw bolıp tabıladı.
Baslan „„ich klass o‟quvchisi hám klass basshısı iskerliginiń tiykarǵı
wazıypalarınan biri o‟quvchilarning tatıw tárbiyalıq jámáátti shólkemlestiriw bolıp tabıladı.
Baslang„ich jámáát jumısı sonday qurıladıki, odan klasstıń basqa
jámáátleri menen alo qasi turaqlı túrde ámelge asıriladı, umummaktab
an‟analari sa qlanadi. Baslang„ich jámáát o‟qituvchitarbiyachi hám klass basshısı, o‟quvchilar o‟zzini basqarıw, o‟zo‟zini basqarıw shólkemleri baslıqlıǵında
umumaktab social paydalı jumısları iskerliginde qatnasıw etadli.
O‟ qituvchi hám klass basshısı so „„lom, tatıw balalar jámáátin qáliplestiriw
menen birge turaqlı balalar qızı qısların qo‟llab  quwatlaydilar, olardıń
social paydalı iskerligin yo‟nalitirib baradılar.
Kishi jaslı o‟quvchilar júdá aktiv hám jıldam bo‟ladilar. Aktivlikke
umtılıw bul jas daǵı balalardıń organikalıq mútajligi. Biro q bunda balalar ele
jetetuǵın turmıslıq tájiriybege iye bo‟lmaydi hám kúndelik pedagogikalıq basshılıqqa
mútajlik sezedi. Baslan „„ich klass o‟ qituvchisi balanıń ılım mektep degi
qádemidano q tárbiyalıq jumıstıń anıq jámiyetshilik munasábetlerin
jaratılıwma zo‟r múmkinshilik beretuǵın, balalarda birbirlariga g„amxo‟r
munasábette bo‟lishni tárbiyalaytuǵın, individual qábiletlerdi rawajlandırıw
ushın qolay múmkinshilikler jaratatuǵın usıllardı tańlaydı.
O‟ qituvchi baslang„ich klaslarda balalarǵa o‟zlarini qızı qtiruvchi
iskerlik túrin tańlawǵa járdem beredi. Biro q ko‟pincha kishi jas daǵı
o‟quvchilar jas ayrıqshalıqlarpgi ko‟ra, o‟z qásiyetlerin to‟ g„ri bahalay
almaydılar.
Balalardıń o‟sishi olarda jámiyetshilik ilmiy tájriybe hám ko‟nikmalarining
qáliplesip barıwı menen o‟ qituvchitarbiyachining balalar jámáátine basshılıq
qılıw daǵı procesimdi o‟zgartirib baradı.
O‟ qituvchi baslan g„ich klaslardayo q tatıw balalar jámáátin jaratıw
tiykarında so g„lom jámiyetshilik pikirin jaratadı.
Baslang„ich klass o‟ qituvchilarining balalar tárbiyalıq jámáátin
jaratıw salasındaǵı jumısın yu quran oqıwshı klasslardıń klass basshıları dawam ettirediler.
Baslang„ich klass o‟ qituvchisi o‟quvchilarni ta‟lim hám tárbiyanıń batiiy
sharayatında, olardıń jámáát iskerligi processinde o‟rganadilar.
Klasstan tash ǵarrı jumıs o‟quvchilarga qandayda bir má qsadga qaratılǵan
pedagogikalıq ta‟sir hám qtini uzaytıradı, ol o‟ qituvchining sabaqlarda iyelegen
bilimlerin keńeytiw hám chu qurlashtirish, balalarn ng qábiletin
rawajlandırıw, olardıń xilmaxil qızı qısların qandırıw, materiallıq dem
alıwların uyushtirish imkaniyatın beredi. Klasstan tash ǵarrı jumıs balalardı jámiyet
turmısına tartıwdıń úlken múmkinshiliklerine iye.
Buǵan baylanıslı shólkemler aktivligin ush tiykarǵı tárepin ko‟rish múmkin
 shólkemlestiriwshilik, usılıy hám ma‟muriy