1-kurs tarixyo`nalishitalabalariuchunArxeologiyavaetnologiyafanidan yakuniynazoratsavollari 1-variant

11 savoljavobi

Old Osiyoningmezolitdavrixususiyatlari. Old Osiyomuzlikdanuzoqdajoylashganbo‘lib, iqlimiiliqnamgarchilikmig‘doriyuqoribo‘lgan. Bu hududning fauna vaflorasisovuqiqlimlihududlarkeskinfarqqilgan. Bundayqulaytabiiysharoitixtisoslashgano‘zlashtiruvchixo‘jalikshakliningertavujudgakelishigasababbo‘lgan. Bu yerdamadlendavridanboshlabixtisoslashgao‘zlashtiruvchixo‘jalikshakliqarortopaboshlaydi.

YaqinSharqhududidamezolitdavriNatufiymadaniyatifaoliyatyuritadi. NatufiyliklarKarmeltog‘dagig‘or-makonlardava tog‘ yonbag‘ritekistligidasun'iyqurilganyerto‘lauylardao‘troqhayotkechirib, ixtisoslashgano‘zlashtiruvchixo‘jalikshakliniyurittgan. NatufiymadaniyatgaoidEynanmanzilgohidan 50 danortiq oval shaklliyerto‘lauy-joylaro‘rganilgan. Aholio‘troqhayotkechirib, pasttekislikdayashovchiyovvoyihayvonlarniovlab, boshoqlio‘simliklar-bug‘doy, arpadoniniteribyeyishvasuvhavzasiyaqinidabaliqchilikbilan kun kechirgan. Tosh qurollarichaqmoqtoshdanyasalganmikroplastinkavamikrolitdaniboratbo‘lib, ularo‘roqqadamasi, kamono‘qininguchisifatidaishlatilgan. Suyakdangarpun, bigiz, qarmoqvamunchoqlaryasalgan.

Iroqningshimolida Zagros tog‘ida ham mezolitdavriixtisoslashgano‘zlashtiruvchixo‘jalikshakliniyuritganaholiningmakonlario‘rganilgan. UlardanShanidarg‘or-makoningyuqoriqatlami, Zevi-Chemi-Shanidar, Karimshaxir, Tellmelefaatvaboshqayodgorliklarimezolit (mil. avv. X-IX mingyilliklar) davriningmuhimmakonlarihisoblanadi. Makonlardanyovvoyihayvonlarsuyagivaboshoqlio‘simliklarning don qoldig‘itopibo‘rganilgan.Tosh qurollarichaqmoqtoshdanyasalgangeometrik (sigment, trapetsiya) shakllimikrolitvasilliqlangan tosh boltadaniborat. EronningsharqiyqismidamezolitdavrigaoidKamarbandi, Xotukabimakonlardayashaganaholiningxo‘jaligivamoddiymadaniyatiqo‘shnilaridanunchalikfarqqilmaydi.

Old Osiyoningixtisoslashgano‘zlashtiruvchixo‘jalikkaasoslanganmadaniyatlarnegizidaneolitdavrida ilk ishlabchiqarishxo‘jalikshakllari-dehqonchilikvachorvachilikvujudgakeladi.

2 savoljavobi

Mezolitdavrimoddiymadaniyatning tosh qurollarigaishlovberish, uy-joy qurishkabisohalaridayangiyutuqlargaerishilgan. Tosh quroligaishlovberishningyangivamukammalusulivujudgakelib, ularningturivasoniyanadako‘payadi. Tosh quroliningyangiturimikrolitvamakrolitlarpaydobo‘ladi. Mikrolit-(yun. mikros-kichik, litos-tosh) kichik tosh qurollarigeometrik (sigment, trapetsiyavauchburchak) shaklgaegabo‘lib, o‘lchami 2-3 sm. nitashkiletgan. Yog‘ochgaqotirilganmikrolitlardano‘simliklarnio‘ribolishdao‘roqsifatidafoydalanilgan. Mikrolitlarkamono‘qininguchi-paykonvazifasinibajargan. Makrolit (yun. makros-katta, litos-tosh) tosh quroli, ya'ni tosh boltaningahamiyatio‘rmonhududidayuqoribo‘lgan.

Mikrolitlardastlabyevrosiyoningjanubiyo‘lkalaridavujudgakeladi, shimoldaesabirozkechroqtarqalib, mezolitdaso‘nggipaleolitdavridagiplastinkasimon (paraxasimon) tosh bo‘lagidanyasalganqurollardanfoydalanishan'anasisaqlanibqoladi.

3 savoljavobi

Oltindepamanzilgohialohidajoylashganbirnechatepaliklardaniboratbo‘lib, umumiymaydoni 26 ga.nitashkiletadi. EneolitdavriningoxiridahartomonlamarivojlanganOltintepamanzilgohibronzadavridamahalliyhududningyirikmarkazigaaylangan. NMZ IV bosqichiningboshidamanzilgohningatrofidamudofaadevoribarpoetiladi. Keyinchalikbirinchidevorgaikkimartaqo‘shimchadevorqurilib, qalinligioshirilgan. Kirishdarvozasichetidagipilon-minorasifatinshootlar ham barpoetilgan. Ularningdevori “plyastr” bilanbezatilgan. Uchinchibosqichida, ya'ni ilk bronzaningoxiridamuhofazadevoriichkarisidanyangidevorqurilib, uningqalinligi 6 m.ga yetgan. Devoriningtashqarisidayarimaylanaburjlarqurilib, uningmudofaaqudratikuchaytiriladi.

Manzilgohningkirishdarvozasiaravavapiyodalaruchunalohidayo‘laklargaajratilgan. Darvozadanboshlanganmarkaziyko‘chagasopolsiniqlarito‘shabchiqilgan. Ungatutashgankichikko‘chalarmahallalarnio‘zaroajratibturadi. Manzilgohkulollar, misgarlar, davlatmandshaharliklar, zodagonlarmahallasivadiniymarkazqismlarigabo‘lingan. Mahallardagiuy-joy imoratlarixonadonegalariningjamiyatdatutganmavqyeigaqarabbirvako‘pxonaliqilibqurilgan. Uylarningko‘lamivashinamligijihatdanbir-biridanfarqqiladi. Ulardantopibo‘rganilganmoddiyashyolaro‘rtasidakattatafovutmavjud.

Oltintepaningsharqiyqismidagitepalikdazinasimonqilibqurilgano‘zigaxosibodatxonainshootijoylashgan. Inshootfaoliyatidavomidauchmarotabaqaytaqurilgan. Rivojlanganbosqichidaminoraningbalandligioshirilibyirikko‘rinishgakelgan. Uninguzunligi 21 m., eni 8-10 m., balandligi 12 m. bo‘lib, shimoldanjanubgatomonmo‘ljallabqurilgan. Ibodatxonaningyonida “kohinuyi” debnomlanganimoratjoylashgan.

Ibodatxonamajmuasitoat-ibodat, yashashjoylarivaxo‘jalikqismlaridantashkiltopgan. Majmuaningtoat-ibodatuchunmo‘ljallanganxonasidadevorigatutashtiribqurilgan “olov-mehrobi” joylashgan. Ibodatxonadanbuqavabo‘riningoltindanyasalganhaykalchasitopilgan. Buqaningshoxikumush, ko‘ziesalazuritdanishlangan. Ibodatxonadayulduzbelgilariaksettirilgannarsalaruchraydi. BuibodatxonainshootiQadimgiShumerningUrdavrizikkuratlarini

eslatadi. OldOsiyohududidagiibodatxonalardabuqaboshinitasvirlashan'anagaaylangan. Tadqiqotchilarningfikrigaqaragandabuqaningboshitasvirlanganibodatxonaoyxudosigabag‘ishlangan. Qadimgishumerliklarasotiridabuqayergaguyokioydantushganvauningsharafigaibodatxonabarpoetishan'anagaaylangan.

Oltintepa — oʻrtaasrshaharharobasi (5—13-asrlar). Qashqadaryoviloyati, QamashitumanidagiQorabogʻqishlogʻiyaqinidajoylashgan. O. dastlabToshDUningarxeologikekspeditsiyasitomonidantekshirilgan (1966). 1964 yildanmuntazamarxeologiktadqiqotlarolibborilgan. Shahar 2 qismdan: hisorrolinioʻynaganmarkaziyqism (2,5 gadanortiq) varaboddaniborat. O.dagimarkaziytepalikninghajmi 160x160 m, balandligi 13 m gayaqinnitashkilqiladi. O.ningumumiymaydoni 40 gaboʻlgan. Dastlab O. oʻrnida 5—6-asrlarda kichikqishloqyoxudalohidaturganinshootjoylashgan; u 7—8-asrlarda kengaygan. Asosiytepalikmudofaadevoribilanoʻrabolingan, qishloqnishahargaaylanishjarayonikechgan. 10-asrda shaharnihoyatdakattaboʻlgan, hunarmandchilikrivojlangan. 13-asr boshidamoʻgʻullaristilosinatijasidavayronboʻlib, 13-asrning 30-yillarida shaharhayotiqaytajonlangan. O.dankoʻplabsirlangan, turlixildaginaqshlar, yozuvlarbilanbezatilgansopolidishlar (koʻza, xum, lagan vaboshqalar), tangalar, oʻymanaqshtushirilganterrakotaparchalari, oʻgʻirlar, jezkoʻzgu, kuldon, xay-kalchalarvaboshqatopilgan.