1-kurs tarixyo`nalishitalabalariuchunArxeologiyavaetnologiyafanidan yakuniynazoratsavollari 1-variant

1.Arxeologik tadqiqot usullari.?- Arxeologik tadqiqot ishlari qidiruv, kuzatuv va keng ko‘lamli qazish ishlaridan iborat. Arxeologiya tadqiqot ishining dastlabki qidiruv bosqichida ma'lum davrga oid yodgorlikni izlab topish ishlari olib boriladi.

Arxeologik tadqiqotning ikkinchi bosqichda aniqlangan yodgorlik haqida umumiy ma'lumot to‘planadi. Birinchi, navbatda yodgorlik to‘g‘risidagi afsona va rivoyatlar so‘rab surishtirilib, uning sirtida saqlanib qolgan moddiy ashyolar o‘rganiladi hamda dastlabki ilmiy xulosa qilinadi. Keyin yodgorlikning davri va bosqichlari, madaniy qatlamlari to‘g‘risida umumiy ma'lumot olish uchun shurf tashlanadi. Shurf kvadrat yoki to‘g‘ri to‘rtburchak shaklida, tomonlari ikki metrdan o‘n metrgacha, hatto undan ham ortiq bo‘lishi mumkin. “Shurf” nemischa so‘z bo‘lib, qazimoq, degan ma'noni anglatadi.

Arxeologiya tadqiqot ishining oxirgi bosqichida yodgorlikda keng ko‘lamli qazishma ishlari olib boriladi. Har qanday stratigrafik qazilma yodgorlikning materik, ya'ni yerning soz tuproq qatlamli qismigacha (ba'zi joylarda tosh yoki qum) qazib tushiladi. Madaniy qatlamda insoniyatning kundalik turmushitarzi, xo‘jalik faoliyati va g‘oyaviy qarashlari o‘z aksini topgan. Madaniy qatlam yillar, asrlar davomida to‘planib boradi. Yodgorliklar bir va bir necha o‘nlab madaniy qatlam shakllanib, ularning qalinligi bir necha o‘n metrgacha borishi mumkin. Madaniy qatlamning qalinligi yodgorlikda yashab o‘tgan odamlar hayot faoliyatining davomiyligiga bog‘liq.

Tadqiqotchi arxeolog yodgorlikni o‘rganar ekan, qazishma jarayoni va topilgan moddiy ashyolarni kundalik daftariga qayd qilib boradi. Qazishma ishi nihoyasiga yetgandan so‘ng yodgorlikdan topilgan moddiy ashyolar ilmiy muassasada qayta ishlanadi. Qazishma natijasi bo‘yicha yozma hisobot tayyorlanib, u mutasaddi davlat muassasiga taqdim etiladi. Arxeologik qidiruv, qazishma va nazorat ishlari maxsus vakolatga ega bo‘lgan muassasalar tomonidan amalga oshirishi O‘zbekiston Respublikasi hukumati tomonidan “Arxeologiya merosi ob'ektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish” to‘g‘risidagi qonunning (qonun 2009 yil 13 oktyabrda qabul qilingan) 20-moddasida belgilab qo‘yilgan.

Hozirgi paytda birgina O‘zbekiston Respublikasi hududida qadimgi va o‘rta asrlar davriga oid besh mingga yaqin turli xil arxeologiya yodgorliklar qayd qilingan. Ushbu yodgorliklar O‘zbekiston Respublikasi hukumati tomonidan davlat muhofazasiga olinib, huquqiy asoslari “Arxeologiya merosi ob'ektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish” to‘g‘risidagi (34-moddadan iborat) qonunida belgilangan. Mazkur qonunning 4-moddasida Arxeologiya merosi ob'ektlarining mulk huquqi faqat davlatga tegishli ekanligi belgilab qo‘yilgan.