1 laboratoriya ishi. Laboratoriya ishlarini bajarishda ishlatiladigan asboblar bo‘yicha umumiy ko‘rsatmalar va kimyoviy laboratoriyalarda ishlash texnika xavfsizligi qoidalari
Kimyoviy asbob - anjomlar va idishlar
Download 0.67 Mb. Pdf ko'rish
|
1 - laboratoriya ishi
- Bu sahifa navigatsiya:
- Reaktivlar
|
1.5. Kimyoviy asbob - anjomlar va idishlar.
tasavvurga ega bo‘lish va ularning ishlatilishini amaliyotda sinab ko‘rish.
(rangsiz eritma), ohakli suv (rangsiz eritma), kalsiy karbonat (marmar tosh). Asbob - uskunalar: probirkalar, shisha stakanlar, shisha plastinkalar, metall qoshiqcha, qisqich, Shuster tomizg‘ichi, kolbalar, voronkalar, byuks, soat oynasi, suvli sovitgich, shisha vanna, kristallizator, allonj, eksikator, chinni kosacha, qopqoqli chinni tigel, chinni nayli simli uchburchak, chinni hovoncha dastasi bilan, laboratoriya shtativi, asbest setkasi, o‘lchov silindri, menzurkalar, pipetkalar.
Shisha idishlarga qo‘yiladigan asosiy talab ularning kimyoviy va termik barqarorligidir. Kimyoviy barqarorlik shishaning ishqor, kislota va boshqa moddalar eritmalarining parchalash ta’siriga qarshi tura olish xossasidir. Termik barqarorlik idishning haroratning tez o‘zgarishiga chidamliligidir. Eng yaxshi shisha pireks hisoblanadi. U kimyoviy va termik barqarorlikka ega, uning kengayish koeffisienti kichik. Pireks shishasida 80 % kremniy (IV) - oksidi bor. Uning erish harorati + 620 o C. Bundan yuqori haroratlarda tajriba olib borish uchun kvars shishasidan yasalgan idishlardan foydalaniladi. Kvars shisha tarkibida 99,95 % kremniy (IV) - oksid bo‘lib, + 1650 o Cda eriydi. Laboratoriya idishlari asosan TB (termik barqaror), KB-1 va KB-2 (kimyoviy barqaror) markali shishalardan tayyorlanadi. 1.5.2-1.5.15- rasmlarda laboratoriya amaliyotida qo‘llaniladigan shisha idishlar keltirilgan. Oddiy va kalibrovka qilingan probirkalar oz miqdordagi reaktivlar bilan ishlashda qo‘llaniladi. Reaktivning egallagan hajmi probirka hajmining yarmidan ortmasligi kerak(1.5.2-rasm). Laboratoriya stakanlari turli o‘lchamlarda chiqariladi (burunli yoki burunsiz, oddiy yoki o‘lchamli belgilari bilan). Stakanlar turli laboratoriya ishlarini bajarishga mo‘ljallangan (1.5.3-rasm).
1.2-rasm. Probirkalar: a - oddiy; b- kalibrovka qilingan. 1.3-rasm. Kimyoviy stakanlar: a - burunchali; b - burunchasiz; v - kalibrovka qilingan.
Laboratoriya amaliyotlarida turli o‘lcham va shakldagi kolbalar keng qo‘lla- niladi (tubi yassi, tubi yumaloq va konussimon) (1.4-rasm).
Vyurs kolbasi 60-80 o burchakda egilgan shisha nayli tubi yumaloq kolba (1.5- rasm). Undan gaz olishda, atmosfera bosimida suyuqliklarni haydashda foydalaniladi. Retorta (1.6-rasm) turli preparat ishlarini bajarishda qo‘llanadi (HNO 3 olishda va boshqalar).
1.4-rasm. Kolbalar: yumaloq tubli sayqalsiz; yumaloq tubli sayqallangan; yassi tubli sayqalsiz; yassi tubli sayqallangan.
1.5-rasm. Vyurs kolbasi. 1.6-rasm. Retortalar.
Voronkalar (1.5.7-rasm). Kimyoviy suyuqliklarni filtrlashda, bir idishdan ikkinchi idishga quyishda; tomchilatgich voronkalar reaksion muhitga suyuq reaktivlarni oz-oz miqdorda qo‘shishda; ajratkich voronkalar o‘zaro aralashmaydigan suyuqliklarni ajratishda ishlatiladi.
1.7-rasm.Voronkalar: a - kimyoviy; b - tomizgich; v - ajratkich. Tomizgichlar reaktivlarni tomchilatib qo‘shishda ishlatiladi (1.5.8-rasm). Byukslar suyuq va qattiq moddalarni tortish va saqlashda ishlatiladi (1.5.9- rasm).
1.8-rasm. Tomizgichlar. 1.9-rasm. Byuks. Soat oynasi qattiq moddalarni tortish uchun ishlatiladi (1.10-rasm). Sovitgichlar turli moddalarni qizdirganda hosil bo‘lgan parlarni sovitish va kondensatlash uchun ishlatiladigan asboblardir (1.11-rasm). Shisha vannalar gazlarni suv ostida yig‘ish uchun ishlatiladi (1.12-rasm).
1.10-rasm. Soat oynasi. 1.11-rasm. Sovitgichlar. 1.12-rasm. Shisha vanna.
Kristallizatorlar (1.13-rasm) eritmalardan moddaning kristallarini ajratib olish uchun ishlatiladi. Alonjlar (1.14-rasm) moddalarni haydashda ishlatiladigan qurilma elementlarini birlashtirishda ishlatiladi. Eksikatorlar (1.15-rasm) havodan namlikni oson yutuvchi moddalarni quritish va saqlashda ishlatiladi. Eksikatorning pastki qismini suvni yutib oluvchi modda bilan to‘ldiriladi (kuydirilgan kalsiy xlorid, konsentrlangan sulfat kislota, fosfor (V) - oksid), yuqori qismiga esa byuks yoki tigellarda quritilishi lozim bo‘lgan moddalar qo‘yiladi.
1.13-rasm. Kristallizator. 1.14-rasm. Allonj. 1.15-rasm. Eksikator.
Shisha idishlarga nisbatan chinni idishlar issiqlikka, kislota va ishqorlarning ta’siriga chidamliroq bo‘ladi. Chinni idishlar ham o‘z shakli va qo‘llanilishiga ko‘ra turli-tumandir. Chinni kosacha eritmalarni bug‘latishda ishlatiladi (1.16-rasm). Chinni tigellar moddalarni qattiq qizdirish uchun qo‘llaniladi (1.17-rasm). Qizdirilayotgan chinni tigellar chinni nay kiygazilgan uchburchakli simga o‘rnatiladi (1.18-rasm). Chinni hovoncha qattiq moddalarni maydalash uchun ishlatiladi. Ishlashdan oldin hovoncha yaxshilab yuvilishi va quritilishi kerak (1.19 - rasm). Modda hovonchaning 1/3 hajmigacha solinadi (aks holda maydalanish vaqtida sochilib ketishi mumkin). Hovonchada qattiq moddani eritish kerak bo‘lsa, avval qattiq modda solinadi so‘ngra oz-ozdan suyuqlik quyiladi. Suyuqlikning hammasi birdaniga solinmaydi, balki, 1/3 qismini olib qolib, u bilan hovoncha va dastasining uchi yuvib tushiriladi.
1.16-rasm. Chinni kosacha. 1.17-rasm. Qopqoqli chinni tigel.
1.18-rasm. Chinni nayli simli uchburchak. 1.19-rasm. Chinni hovoncha dastasi bilan.
Plastmassa idishlar. Laboratoriyada polimer materiallaridan tayyorlangan idishlar ishlatiladi (polietilen, polipropilen, ftoroplast va boshqalar). Kimyoviy barqaror bo‘lishiga qaramay, ular issiqlikka chidamsizdir. Shuning uchun ular qizdirish kerak bo‘lmagan hollarda ishlatiladi. Polietilendan voronkalar, yuvgichlar, tomchilatgichlar, flakonlar, bankalar (kimyoviy reaktivlarni tashish va saqlash uchun) tayyorlanadi. Ish vaqtida idishlarni mahkamlash uchun temir shtativlar ishlatiladi (1.20-rasm). Shisha idishlar (stakanlar, kolbalar) qizdirilayotganda sinmasligi uchun asbest bilan qoplangan metall to‘r ustiga o‘rnatiladi (1.21-rasm).
1.20-rasm. Laboratoriya shtativi: 1 - panja; 2 - yumaloq panja.
1.21-rasm. Asbest to‘ri.
Iflos zarrachalar tushmasligi uchun qizdirilayotgan stakan ustini soat shishasi yoki voronka bilan (22-rasm) berkitiladi. Chinni idishlar va tigellar, shisha retorta va probirkalar to‘rsiz qizdirilaveradi. Qizdirish vaqtida shisha retorta va probirkalarning tagiga astalik bilan gorelkaning alangasi tekkiziladi. Qisqa vaqt davomida qizdirishda probirka qo‘lda yoki qisqichda alanga ustida ushlanadi (23-rasm).
1.22-rasm. Suyuqliklarni qizdirish (1) va parlatish (2).
Qattiq qizdirilganda shisha idishlarni stolning sovuq yoki nam joyiga, temir shtativga birdaniga qo‘yish mumkin emas. Ammo qaynab turgan suvli yoki eritmali idishni sovuq suvga qo‘yish yoki krandan tushayotgan suv ostida sovitish mumkin, lekin idish ichidagi suyuqlikka suv tushmasligi kerak. Suyuqlikni probirkada qizdirishda faqatgina idishning tagidan yoki suyuqlikning tepasidan qizdirish mumkin emas. Chunki, birinchi holda suyuqlik sachrab ketishi, ikkinchi holda probirka sinishi mumkin. Probirkani suyuqlik bilan to‘ldirilgan qismini bir tekis qizdirish kerak.
O‘lchov idishlar. Suyuqliklarning hajmini o‘lchash uchun o‘lchov idishlardan foydalaniladi: o‘lchov kolbalar, silindrlar, menzurkalar, pipetkalar. O‘lchov kolbalar aniq konsentrasiyali eritmalar tayyorlash uchun ishlatiladi (1.24-rasm). U yassi tubli, uzun bo‘yinli kolba bo‘lib, yupqa chiziqli aylana bilan belgilangan. Aylana suvning qancha quyish miqdorini ko‘rsatadi. Kolbadagi qiymatlar necha ml suyuqlikka mo‘ljallanganligini ko‘rsatadi. O‘lchov kolbalarda yedirilgan qopqoqlari bo‘ladi. Odatda ular 50, 100, 250, 500 va 1000 ml ga mo‘ljallangan bo‘ladi.
1.24-rasm.O‘lchov kolbalar. 1.25-rasm. O‘lchov silindr.
1.27-rasm. Pipetkalar: a - oddiy; b – belgili.
O‘lchov silindrlar qalin devorli shisha idishlardan iborat bo‘lib, mustahkam turishi uchun keng tubga ega (1.25-rasm). Tashqarisidan hajmni ml da ko‘rsatuvchi chiziqlari bor. O‘lchov silindrlar turli xil hajmga ega: 10 ml dan 2 l gacha. Ular (ma’lum xatolikka yo‘l qo‘yilgan holda) har xil hajmdagi suyuqliklarni o‘lchashga mo‘ljallangan. Silindr o‘rniga ba’zi hollarda menzurkalar qo‘llaniladi (1.26-rasm). Ular konussimon shaklli idishlar bo‘lib, devorlarida bo‘linmalari bor. Ular ham o‘lchov silindrlar kabi qo‘llaniladi. Aniq hajmdagi suyuqliklarni olish uchun pipetkalardan foydalaniladi (1.27- rasm). Ular diametrlari katta bo‘lmagan, o‘rtasi kengaygan shisha naylardan iborat bo‘lib, pastki uchi cho‘zilgan (shu joyda ichki diametri 1 mm bo‘ladi). Tepa qismida chiziqli belgi bo‘lib, u suyuqlikni qayergacha quyish lozimligini ko‘rsatadi. Pipetkalar 1 dan 100 ml gacha hajmda bo‘ladi. Turli hajmdagi suyuqliklarni o‘lchash uchun hajmlari belgilangan (graudirlangan) pipetkalar qo‘llaniladi (1.27-rasm). Ko‘pgina kimyoviy jarayonlar qizdirish yo‘li bilan tezlashtiriladi. O‘rganilishi lozim bo‘lgan jarayon tavfisiga ko‘ra va laboratoriyada mavjud bo‘lgan jihozlarning mavjudligiga ko‘ra qizdirishda gorelkalar (spirtli, benzinli, gaz), hammomlar hamda elektr asboblari – pechlar va elektr plitalar qo‘llaniladi. Gaz gorelkasi (Teklyu): 1 - asos; 2 - gaz trubkasi; 3 - havo kelishini boshqa ruvchi disk; 4 - gaz kelishini boshqaruvchi ventil (1.28-rasm).
kelishini boshqaruvchi disk; 4 - gaz kelishini boshqaruvchi ventil.
Laboratoriyada ba’zan spirt yoki gaz gorelkasi alangasida olinadigan haroratdan yuqoriroq haroratdan foydalanish talab etiladi. Bunday hollarda kavshar (payalnaya) gorelkasidan (1.29-rasm) foydalaniladi. Kavshar gorelkalari odatdagi gorelkalardan shu bilan farq qiladiki, uning pastki qismida 2 ta kranli trubka bo‘ladi. Ularning biri orqali havo, ikkinchisi orqali gaz keltiriladi. Gorelka yoqilganida gaz krani (2) ochiladi va gaz yoqiladi, so‘ngra asta- sekin havo beriladi. Gaz va havoning kelishini taqsimlab kerakli harorat va alanga hosil qilinadi. Yodingizda bo‘lsin!!! Tabiiy gaz-zaharli; gaz chiqishiga yo‘l qo‘ymang. Gorelka ishlatilmayotganda gaz kranlari qattiq berkitilishi kerak. Tabiiy gazning ba’zi komponentlari hidli bo‘ladi va gaz chiqayotganini shundan bilish hamda kerakli choralarni ko‘rish mumkin.
1.29-rasm. Kavshar gorelkasi: 1-havo keltiruvchi trubka; 2-gaz keltiruvchi trubka. Hammomlar. 100-300 o Cda uzoq vaqt qizdirish uchun hammomlar qo‘llaniladi: suvli, qumli va boshqalar. Suv hammomi metall idishidan iborat bo‘lib, turli diametrdagi metall halqalaridan iborat qopqoq bilan berkitiladi. Suv hammomidan foydalanilganida uning 2/3 hajmi suv bilan to‘ldiriladi, uch oyoqqa qo‘yib qaynaguncha qizdiriladi. Suv to‘la qaynamasligini nazorat qilib turish kerak. Yuqoriroq haroratni hosil qilish uchun suv o‘rniga yog‘ yoki birorta tuzning kontsentrlangan eritmasidan foydalaniladi (NaCl, CaCl 2 va boshqalar). Qum hammomi laboratoriyada asta-sekin qizdirish uchun qo‘llaniladi. Uning uchun metall idishga toza qum solinadi (organik aralashmalardan kuydurib tozalangan) va suv hammomi gaz gorelkasi alangasida qizdiriladi. Elektr toki yordamida ham qizdirish mumkin (1.30-rasm). Download 0.67 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|