1-Laboratoriya ishi: Moddalarning molekulyar tuzilishini. Refraktometrik usul bilan o’rganish

FAZALAR MUVOZANATI TERMODINAMIKASI

Massalar ta’siri qonuni bir jinsli gomogen moddalar orasida bo‘ladigan muvozanatlar uchungina tadbiq etiladi.

Ko‘p jinsli moddalar orasidagi yuzaga keladigan muvozanat geterogen yoki fazoviy muvozanat deyilib, bunday muvozanat massalar ta’siri qonuniga bo‘ysunmaydi. Ko‘p fazali geterogen sistemalardagi muvozanatni xarakterlash uchun Gibbs (amerika fizigi) 1873-1878 yillarda fazalar qoidasini yaratdi. Bu qoida – geterogen sistemaning alohida olingan gomogen qismlari qanday sharoitda ( P, T, C va h.z. ) o‘zaro termodinamik muvozanatda turishini ifodalaydi.
Geterogen sistemadagi moddalar bir-biridan chegara sirtlari bilan ajralgan bo‘ladi. Geterogen sistemaning boshqa qismlaridan chegara sirt bilan ajralgan va bir xil kimyoviy, fizikaviy hamda termodinamik xossaga ega bo‘lgan gomogen qismi faza (F) deyiladi.



Eritma tagida cho`kma (qattiq tuz) ham bo`lsa,bu sistema uch fazali bo`ladi Аgar bir qattiq jism ikkinchi qattiq jismda eritilib bir jinsli aralashma hosil qilinsa, bu ham bir fazali bo`ladi.



Misol: chin eritmalar, gazlar аralashmasi
(маsalan- hаvo) bitta fazani tashkil etadi.
To`yingan eritmaning o`zi birgina fazadan
iborat,lekin uning ustidagi to`yingan bug`
ham nazarga оlinsa, аlbattа ikki fazadir




Bu sistema to`rt fazali sistema bo`lib, barcha fazalar cuyuq holatda

Demak moddalar sistemani har xil agregat holatda (gaz, suyuq, qattiq) tashkil etishi mumkin. Shunga ko`ra sistemalar bir fazali, ikki fazali, uch fazali va ko`p fazali bo`ladi.

Bu sistema to`rt fazali sistema bo`lib, barcha fazalar suyuq holatda

Har bir sistema bir yoki bir necha moddadan iborat bo‘lib, bu moddalar sistemasining tarkibiy qismlari deb ataladi. Sistemadan ajratib olinganda uzoq vaqt davomida mavjud bo‘la oladigan tarkibiy qism (individual kimyoviy birikma) komponent deyiladi. Komponentlar oddiy va murakkab bo‘lishi mumkin. C+CO2↔2CO

Termodinamik sistemadagi har qaysi fazalarning kimyoviy tarkibini to‘la ifodalash uchun yetarli bo‘lgan modda xillarining eng kichik soni sistemaning mustaqil tarkibiy qismlari yoki komponentlar soni ( K ) deb ataladi. Har bir komponent boshqa komponentlarga bog‘liq bo‘lmagan holda mavjud bo‘la oladi va o‘zgarishi mumkin. Muvozanatdagi sistemalar kompo-nentlar soniga qarab – bir, ikki va ko‘p komponentli bo‘ladi. Komponentlar sonini aniqlashda sistemaning hamma tarkibiy qismlari hisobga olinmaydi.Masalan:
- osh tuzining suvli eritmasida H2O, H+, OH¯, Na+,Cl¯ zarrachalari bor, lekin komponentlar soni 2ta - H2O, NaCl.
- kaltsiy karbonat (CaСO3) ning ajralishida, muvozanat vaqtida sistemada uchta tarkibiy qism (CaO, CaСO3, CO2) bo‘lishiga qaramay, komponentlar soni 2ga teng, chunki biz ikki modda borlini bilsak, uchinchisini ular orasidagi bog‘lanishdan hisoblab topa olamiz.
Agar sistemaning komponentlari bir-biri bilan ta’sirlashmasa (m: fizikaviy sistemada), komponentlar soni sistemadagi moddalar soniga (tarkibiy qismlar soniga) teng bo‘ladi. Sistemadagi moddalar bir – biri bilan kimyoviy ta’sirlashsa, unda komponentlar soni moddalar sonidan sistemada borayotgan kimyoviy reaktsiyalar soni ayirmasiga teng bo‘ladi:
Komponentlar sonishadi, demak suyuqlikning qaynash haroratida bu ikkala bosim tenglashadi. Agar tashqi bosim o‘zgarsa, qaynash harorati ham o‘zgarishi kerak, chunki turli tashqi atmosfera bosimiga suyuqlikning bug‘ bosimi tenglashishi uchun, u turli dara-jada istilishi kerak. Masalan, tashqi atmosfera bosimi bir atmosferaga teng bo‘lsa, suv 100°C da qaynaydi. Tog‘larda tashqi bosim bir atmosferadan kam, shunga ko‘ra u yerlarda suv 100°C dan pastroqda (89o C) qaynaydi.
Mavzuga oid qisqacha nazariy tushunchalar:
Fazoviy muvozanat.