1-ma’ruza: buxgalteriya hisobi fanining predmeti va metodi reja

Nomlanishi	MV tomonidan tasdiqlangan sana
AV tomonidan ro‘yxatga olingan sana
BHMS – 0	Moliyaviy hisobotni tayyorlash va taqdim etish uchun konseptual asos	26.07.1998 y. № 17-07/86	14.08.1998 y. № 475
BHMS – 1	Hisob siyosati va moliyaviy hisobot	26.07.1998 y. № 17-17/86	14.08.1998 y. № 474
BHMS – 2	Asosiy xo‘jalik faoliyatidan tushgan daromadlar	20.08.1998 y. № 41	26.08.1998 y. № 483
BHMS – 3	Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot	25.08.1998 y. № 43	27.08.1998 y. № 484
BHMS – 4	Tovar-moddiy zaxiralar	15.06.2006 y. № 52	17.07.2006 y. № 1595
BHMS – 5	Asosiy vositalar	09.10.2003 y. № 114	20.01.2004 y. № 1299
BHMS – 6	Ijara hisobi	12.05.2004 y. № 75
BHMS – 7	Nomoddiy aktivlar	25.03. 2005 y. № 35
BHMS - 8	Jamlangan moliyaviy hisobotlar va shu’ba xo‘jalik jamiyatlariga sarmoyalarni hisobga olish	14.10.1998 y. № 50	28.12.1998 y. № 580
BHMS – 9	Pul oqimi to‘g‘risidagi hisobot	16.10.1998 y. № 51	04.11.1998 y. № 519
BHMS - 10	Davlat subsidiyalarining hisobi va davlat yordami bo‘yicha ko‘rsatiladigan ma’lumotlar	19.10.1998 y. № 52	03.12.1998 y. № 562
BHMS - 11	Ilmiy tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlab chiqishlarga xarajatlar	03.12.1998 y. № 64	28.12.1998 y. № 581
BHMS - 12	Moliyaviy investisiyalarni hisobga olish	23.12.1998 y. № 65	16.01.1999 y. № 596
BHMS - 13
BHMS - 14	Xususiy kapital to‘g‘risida hisobot	01.03.2004 y. № 36
BHMS - 15	Buxgalteriya balansi	12.03.2003 y. 45-son	20.03.2003 y. 1226-son
BHMS - 16	Buxgalteriya balansi tuzilgan sanadan keyingi xo‘jalik faoliyatining nazarda tutilmagan holatlari va yuz beradigan hodisalari	30.10.1998 y. № 57	23.12.1998 y. № 578
BHMS - 17	Kapital qurilishga oid pudrat shartnomalari	02.11.1998 y. № 58	23.12.1998 y. № 579
BHMS - 18
BHMS - 19	Inventarlashni tashkil etish va o‘tkazish	19.10.1999 y. № EG/17-19-2075	02.11.1999 y. № 833
BHMS - 20	Kichik tadbirkorlik sub’yektlari tomonidan soddalashtirilgan tartibda hisob yuritish va hisobotlar tuzish to‘g‘risida	23.11.1999 y. № 87	24.01.2000 y. № 879
BHMS - 21	Xo‘jalik yurituvchi sub’yektlar moliyaviy-xo‘jalik faoliyatining buxgalteriya hisobi schyotlar rejasini qo‘llash bo‘yicha yo‘riqnoma	09.09.2002 y. № 103	23.10.2002 y. № 1181
BHMS - 22	Chet el valyutasida ifodalangan aktivlar va majburiyatlarning hisobi	23.03.2004 y. № 51
BHMS - 23	Qayta tashkil etishni amalga oshirishda moliyaviy hisobotni shakllantirish	12.04.2005 y. № 37	27.06.2005 y. № 1484
BHMS - 24	Qarzlar bo‘yicha xarajatlar hisobi	05.08.2009 y. № 79	18.08.2009 y. № 1996

1.3.Buxgalteriya hisobi xizmatini tashkil etish prinsiplari, tizimi va uning asosiy elementlari
Qishloq xo‘jalik korxonalarida buxgalteriya hisobi oldiga quyilgan vazifalar faqat u to‘g‘ri va oqilona tashkil etilganidagina muvaffaqiyatli hal etilishi mumkin. Buxgalteriya hisobini tashkil etishda yo‘l qo‘yilayotgan xato-kamchiliklar butun hisob siyosatining, xususan, hisob ishlarining orqada qolishi, hisobotlarni va boshqa axborotlarni taqdim etishda kechikishlarga olib keladi. Buxgalteriya hisobi va iqtisodga oid axborotlarning vujudga kelishi hamda undan foydalanish vaqti o‘rtasidagi katta uzilishlar korxona faoliyatining samaradorligini oshirishga to‘sqinlik qiladi. Buxgalteriya hisobini tashkil etishdagi kamchiliklar uning chigallashuviga, tovar-moddiy boyliklarning talon-taroj bo‘lishi va boshqa suiste’molliklar, ma’muriy – boshqaruv xarajatlarining ko‘payishiga olib keladi.
Buxgalteriya hisobini tashkil etish deganda, korxonaning moliya-xo‘jalik faoliyati to‘g‘risida ishonchli va o‘z vaqtida axborotlar olish hamda ishlab chiqarish resurslari va tayyor mahsulotlardan foydalanish ustidan nazoratni amalga oshirish maqsadida-hisob jarayonining shart-sharoitlar tizimi va ular elementlarining tuzilishi tushuniladi.
Buxgalteriya hisobini tashkil etish tizimining asosiy elementlari dastlabki hisob va hujjatlar aylanishi, inventarizatsiya, hisob-kitob ishlarining tashkiliy shakllari, hisobotlarning hajmi va mazmuni hamda hisob siyosatidan iborat bo‘lishi lozim.
Buxgalteriya hisobini tashkil etish tizimi:

• 
  «Buxgalteriya xizmati to‘g‘risida Nizomni» ishlab chiqish
  
• 
  Hisob axborotlariga ishlov berish texnologiyasini tuzish
  
• 
  «Buxgalteriya apparati xodimlarining lavozim yo‘riqnomasi»ni ishlab chiqish
  
• 
  Hujjatlarni saqlash nomenklaturasi va tartibini ishlab chiqish
  
• 
  Hujjatlar aylanish grafigini tuzish
  
• 
  Hujjatlarni ahamiyatliligi va saqlash muddati bo‘yicha ekspertiza qilish
  

Korxonaning moliya-xo‘jalik faoliyatini boshqarish talablariga muvofiq, buxgalteriya apparatining oldiga quyidagi talablar quyiladi:
− korxona faoliyati va uning natijalari to‘g‘risida to‘liq va ishonchli axborotlarni shakllantirish;
− korxonaning faoliyatini nazorat qilish va boshqarish uchun ichki va tashqi foydalanuvchilarni zarur axborotlar bilan ta’minlash;
− moliya-xo‘jalik faoliyatidagi noxush holatlarning o‘z vaqtida oldini olish, ichki imkoniyatlarni aniqlash va safarbar etish;
− korxona faoliyatining moliyaviy natijalarini hisobda to‘g‘ri aks ettirish;
− korxona xodimlarining mehnatiga haq to‘lashni nazorat qilish;
− moliyaviy hisobotni tuzish uchun zarur ma’lumotlarni olish va o‘z vaqtida taqdim etish.
Belgilangan vazifalarni hal etish jarayonida korxona hisob siyosatida belgilangan talablarga rioya qilish zarur.
Bunda xo‘jalik yurituvchi sub’yekt rahbari buxgalteriya hisobini va moliyaviy hisobot tizimini tashkil etish uchun mas'ul bo‘lib, u hisob ishlarining hajmidan kelib chiqqan holda ma’lum huquqlarga ega.
«Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi Qonunning 3-moddasida buxgalteriya hisobini tashkil etish va yuritishning quyidagi asosiy tamoyillari keltirilgan:

• 
  Uzluksizlik;
  
• 
  Ishonchlilik;
  
• 
  Ko‘rsatkichlarning qiyoslanuvchanligi.
  

“Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi qonunning 11-moddasi “Buxgalteriya hisobi va hisobotini tashkil etish”ga muvofiq:
Buxgalteriya hisobi va hisobotini tashkil etishni buxgalteriya hisobi sub’yektining rahbari amalga oshiradi.