1-ma’ruza. Energetikaning muhum o‘rni. Energetikaning strukturasi

Sinov savollari

1. Energiyaning saqlanish va temodinamikaning birinchi qonunlarini keltiring. Ular o‘rtasidagi bog‘liqlik nimadan iborat.

2. Temodinamikaning birinchi qonuni va zamonaviy IESlarning ishlash prinsiplari o‘rtasidagi bog‘liqlik nimadan iborat?
3. Issiqlikni ishga aylantirishda suvdan foydalanuvchi tizim qachon va kim tominidan ixtiro qilingan?
4. Sodda IESning sxemasini keltiring va ishlash prinsipini tushuntiring.
5. Idel Renkin sikli nima? U nimani bildiradi?
6. IESda energiyaning o‘zgartirilish sxemasi qanday?
7. IESning foydali ish koeffitsienti qanday aniqlanadi.
8. KESda elektr energiyani ishlab chiqarish sxemasi qanday?
9. KESning texnologik jarayoni sxemasi qanday?
10. Hozirgi davrda ¡zR sharoitida KESning o‘rtacha issiqlik balansi qanday?
MA’RUZA 6
Issiqlik elektr markazlarida(IEM),gaz-turbina,bo‘g‘-gaz qurilmalarida(SHTQ va BGQ) elektr energiya ishlab chiqarish.
Reja

1. Energiyani issiqlik elektr markazida (IEM) ishlab chiqarish. IEMning prinsipial sxemasi, vazifasi va ishlash prinsipi.

2. Elektr energiyani GESlarda ishlab chiqarish. GESning prinsipial sxemasi va ishlash prinsipi.
3. GES quvvatining suv sarfi va naporga bog‘liqligi.


Tayanch iboralar: Issiqlik elektr markazi (IEM), gidroelektr stansiyasi (GES), suv sarfi, napor, kichik GES, derevatsiyalash.
(Adabiyotlar: 1, 2, 4, 5, 6, 7, 11, 13)


Issiqlik elektr markazlari

Elektr energiyasini IESlarda ishlab chiqarish, yuqorida ko‘rib o‘tganimizdek, katta isroflar bilan bog‘liqdir. SHu bilan bir qatorda sanoatning ximiya, tuqimachilik, oziq-ovqat, metallurgiya kabi sohalarida issiqlik texnologik maqsadlarda talab etiladi. YAshash uylarida kattagina miqdorda issiq suv talab etiladi.

Mamlakatimizda yoqilg‘ining yarmidan ko‘prog‘i korxonalarning issiqlik ehtiyojlariga sarf qilinadi. Sanoatda issiqlikni iste’mol qilish o‘lchami haqida taxminiy xulosani har qanday konkret korxona misolida hosil qilish mumkin. Masalan, avtomobil qurilishi zavodida iste’mol qilinuvchi issiqlik energiyasining ¾ qismi isitish, ventilyasiya hamda maishiy xizmatga va ¼ qismiginasi ishlab chiqarish maqsadlarida foydalaniladi. Ximiya sanoatining azot ishlab chiqarish kombinatida bunga teskari holatni kuzatamiz. Bu erda iste’mol qilinuvchi issiqlik energiyasining taxminan ¾ qismi ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun sarf qilinadi.
Issiqlik energiyasiga bo‘lgan ehtiyojni kichik quvvatli qozon qurilmalarini qurish asosida qondirish ko‘p hollarda maqsadga muvofiq emasdir. Bunday hollarda elektr va issiqlik energiyalarini ishlab chiqaruvchi issiqlik elektr stansiyalarining bug‘ generatorlaridan olinuvchi bug‘dan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bu vazifani bajarish uchun xizmat qiluvchi elektr stansiyalari issiqlik elektr markazlari (IEM) deb yuritiladi.
KESlarning turbinalaridan chiquvchi bug‘ning harorati va bosimi juda past bo‘lib, u korxonalarning texnik jarayonlarida foydalanish uchun yaroqli emas. Ko‘plab ishlab chiqarishlarda 0,5-0,9 MPa, ba’zan presslarni, bug‘ tegirmonlarni, turbinalarni harakatga keltirish uchun 2 MPa gacha bosimdagi bug‘ foydalaniladi, 70-150⁰S xaroratdagi issik suv talab etiladi.
Iste’molchilar uchun lozim bo‘lgan paramerdagi bug‘ni olish uchun maxsus turbinalardan foydalaniladi. Bunday turbinalarda energiyasi turbinani harakatga keltirishda foydalanib, paramerlari pasaygan bug‘ning bir qismi iste’mol qilish uchun olinadi, qolgan qismi esa turbinada odatdagi usulda foydalaniladi va turbinadan chiqqach kondensatorga uzatiladi.
Mamlakatimizda hozirgi davrda mavjud bo‘lgan IEMlarining FIK 60-65% ni tashkil etadi. IEMning taxminiy issiqlik balansi quyidagicha:
12% - elektr energiyasi,
50% - foydalaniluvchi issiqlik energiyasi,
12% - kozon kurilmasidagi isroflar,
2% - kuvurlardagi isroflar,
4% - elektr generatordagi isroflar,
20% - kondensatordagi isroflar.