1-ma’ruza. Hаyot faoliyati хаvfsizligi faniga kirish

Хаvf-хаtar tushunchasi

Xavf-xatar - odamlar hayoti va sog‘lig‘iga, hayot faoliyatiga taxdid, moddiy va atrof-muxitga etkazilishi mumkin bo‘lgan zarar.

Mutloq xavfsiz bo‘lgan ish (faoliyat) bo‘lishi mumkin emas. Har qanday (faoliyat) bo‘lmasin - unda yashirin xavf bo‘ladi. Bu potensial xavf to‘g‘risidagi aksioma bo‘lib “Hayot faoliyati xavfsizligi”da g‘oyat katta metodologik ahamiyatga ega.

Хarqanaqa havf ozida inson hayot faoliytini izdan chiqaruvchi energiyga ega.

ХFХ aksiomalari

• Mutloq xavfsiz bo‘lgan ish (faoliyat) bo‘lishi mumkin emas. Har qanday (faoliyat) bo‘lmasin - unda yashirin xavf bo‘ladi. Bu potensial xavf to‘g‘risidagi aksioma.

Bundan tashqari yana bir necha aksiomalarni keltirishimiz mumkin:

• Aksioma 1. Texnosferalardagi modda, energiya va axborotning kundalik oqimi chegara qiymatlaridan oshsa, texnogen xavflar mavjud bo‘ladi.
• Aksioma 2. Texnogen xavflarning manbalari texnosferaning elementlari hisoblanadi.
• Aksioma 3. Texnogen xavf vaqt va makon (fazo) ichida harakat qiladi.
• Aksioma 4. Texnogen xavflar bir vaqtning o‘zida odamlarga, tabiiy muhitga va texnosfera elementlariga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.

ХFХ аksiomalari

• Aksioma 5. Texnogen xavflar odamlar salomatligini yomonlashtiradi, shikastlanishga olib keladi, moddiy yo‘qotishlarga va tabiiy muhitning tanazzuliga olib keladi.
• Aksioma 6. Texnogen xavf-xatarlardan himoya qilish xavfli manbalarni takomillashtirish, xavf manbai va himoya qilish ob’ekti orasidagi masofani oshirish, himoya choralaridan foydalanish orqali ta’minlanadi.
• Aksioma 7. Hayot faoliyati jarayonida qulaylik ko‘rsatkichlari inson faoliyati va dam olishlari bilan o‘zaro bog‘liq.
• Aksioma 8. Xavf dunyosidagi va ularni himoya qilish bo‘yicha odamlarning kompetentligi hayot faoliyati xavfsizligiga erishish uchun zaruriy shartdir.

Xavflarning turlari :

Kelib chiqish tabiatiga ko‘ra: tabiiy, texnogen, antropogen (inson bilan bog‘liq) va ekologik.

Ta’sir xususiyatiga ko‘ra: fizikaviy, kimyoviy, biologik, termik va psixofiziologik.

Olib keluvchi oqibatiga ko‘ra: toliqish, kasallanish, jarohatlanish, halokat, yong‘in, nurlanish, kuyish va boshqalar.

Keltiruvchi zarariga ko‘ra: ijtimoiy, iqtisodiy, texnik, siyosiy.

Kelib chiqish sohasiga ko‘ra: turmushda, sportda, transportida, ishlab chiqarishda, urush yoki tabiiy ofat natijasida yuzaga keladigan

Insonga ta’sir qilish darajasiga qarab: faol (aktiv) va sust (passiv).

Ta’sir doirasiga ko‘ra: lokal, mahalliy, milliy, global.

Ta’sir etish tezligiga ko‘ra: tasodifiy, shiddatli, mo‘tadil va ravon.

Xavflarni o‘rganish tartibi

xavflarni oldindan tahlil etish.

xavfli holatlarning ketma-ketligini aniqlash, hodisa va xavflar "daraxtini"(shajarasini) tuzish.

oqibatlarni tahlil qilish.

Xavflar taksonomiyasi - xavflarni tartib bo‘yicha joylashtish degan ma’noni anglatadi.

Nomenklatura - muayyan belgi, xususiyatiga ko‘ra sistemaga solingan nom va so‘zlar ro‘yxatidir.

Kvantifikatsiya - murakkab tushuncha, (ofat, talafot, yong‘in, nurlanish, shamol va hokazo)larning sifatini, oqibatini aniqlashda sonli tavsiflarning joriy qilinishidir.

Kvantifikatsiya - murakkab tushuncha, (ofat, talafot, yong‘in, nurlanish, shamol va hokazo)larning sifatini, oqibatini aniqlashda sonli tavsiflarning joriy qilinishidir.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!